Punkt podparcia

Znaczenia języka dla naszego gatunku nie da się przecenić. Oprócz oczywistych treści – ostrzegawczych, informacyjnych, emocjonalnych – język ma też znaczenie symboliczne i uniwersalne (np. w postaci mitów, literatury pięknej itp.). Jest zjawiskiem w świecie przyrody nadzwyczajnym i niezwykle zróżnicowanym – w użyciu znajduje się dziś blisko 7 tys. różnych form komunikacji.

Jak powstał ów fenomen artykułowanego i pisanego porozumiewania się? Odpowiedzi jednoznacznej nie ma i chyba być nie może – ślady pierwszego użycia języka nikną w pomroce dziejów. Mnożą się na ten temat różne hipotezy – jedną z nich formułuje znany lingwista Daniel L. Everett, który uważa, że formy międzyludzkiej komunikacji mają swe korzenie znacznie głębiej, niż się powszechnie uważa. W książce „Jak powstał język” szacuje początki zjawiska na blisko milion lat temu, 60 tys. pokoleń wstecz. Wynalazcami języka mieli być już przedstawiciele gatunku Homo erectus, choć nie ma na to właściwie żadnych bezpośrednich dowodów. Amerykański lingwista polemizuje z dość rozpowszechnionym twierdzeniem, jakoby język (i jego skomplikowana struktura, gramatyka) był efektem nagłej mutacji, która nastąpiła 50– 65 tys. lat temu. Everett uważa, że komunikacja jest efektem „progresji znaku” – stopniowego doskonalenia jej form. Język nie jest bezpośrednim skutkiem ewolucji naszego gatunku, lecz wytworem ludzkiej kultury i inwencji.

Spekulacje na temat mniemanych zdolności językowych Homo erectus snuje autor na podstawie znalezionych artefaktów – narzędzi i śladowych dzieł sztuki. Wytwarzanie narzędzi wymaga bowiem wyobraźni i planowania, a także instrukcji. Trudno przypuszczać, by było to możliwe bez choćby najprostszej formy komunikacji. Język powstał na drodze imitacji dźwięków. Jest niewątpliwie narzędziem potężnym, archimedesowym punktem podparcia, dzięki któremu poruszyliśmy Ziemię.

Daniel L. Everett, Jak powstał język. Historia największego wynalazku ludzkości, przeł. Adam Tuz, Prószyński i S-ka, Warszawa 2019