Postęp zaciera ślady

Jesteśmy istotami wiecznie niezadowolonymi, a zatem i niespełnionymi. Jakikolwiek stan pomyślności osiągnęlibyśmy, to już w momencie spełnień natychmiast traci on na znaczeniu. Niektórzy uważają, że ów stan niezadowolenia i nieustannego malkontenctwa jest wręcz elementem naszego wyposażenia ewolucyjnego – zadowolenie oznacza zastój, a zatem porażkę. Niespełnienie rusza nas z miejsca, daje paradoksalny (bo wzmagający niezadowolenie) sukces.

Podobnego zdania jest słynny psycholog poznawczy Steven Pinker, który w swej książce „Nowe Oświecenie” próbuje dać odpór czarnowidztwu i przy pomocy twardych liczb i wykresów udowadnia, że z obecną kondycją ludzkości wcale nie jest źle; mało tego, tak dobrze jak teraz nie było nigdy.

Zadziwia rozziew ferowanych opinii i faktów – ogromne znaczenie ma tu dwuznaczna rola mass mediów, które uwypuklają, z powodów oczywistych, wszelkie negatywizmy naszej codziennej egzystencji, wypaczając obraz rzeczywistości. Być może znaczenie ma zjawisko opisywane przez Pinkera jako „zacieranie własnych śladów przez postęp”. Osiągnięcia stają się krytykowaną codziennością, dawne egzystencjalne przepaście zaś – niewyraźnym wspomnieniem. Tymczasem długość naszego życia sukcesywnie rośnie, choroby dotąd nas dziesiątkujące przestają z wolna mieć znaczenie, bogactwo (mimo nierówności) narasta – i to we wszystkich warstwach społecznych, poziom biedy spada w niemal wszystkich rejonach świata, terroryzm islamski to przyczyna niezwykle niskiego promila zgonów ludzkiej populacji itp. Oczywiście problemy palące (choćby związane ze zmianami klimatu) istnieją i istnieć będą, ale Pinker jest dobrej myśli – rozwój technologii i wzrost świadomości ludzkości powinny pomóc je rozwiązać.

Autor dystansuje się od ideologicznych „zaczadzeń” (obrywa się tu skrajnej lewicy i prawicy), które zniekształcają prawdziwy obraz świata, a zatem nie mogą być odpowiedzią na jego bolączki.

Steven Pinker, Nowe Oświecenie. Argumenty za rozumem, nauką, humanizmem i postępem, przeł. Tomasz Bieroń, Zysk i S-ka, Poznań 2018