Nie wiem, że nic nie wiem

Książka Toma Phillipsa „Ludzie. Krótka historia o tym, jak spieprzyliśmy wszystko” jest czarną komedią ludzką. Nic w tym dziwnego, ponieważ autor jest z zawodu m.in. komikiem, ale ma też solidne przygotowanie naukowe (studiował w Cambridge archeologię, antropologię, historię i filozofię nauki). Tak pomyślana książka musi oczywiście być poznawczo skrzywiona, czyli nastawiona na zbieranie wyłącznie faktów, które potwierdzałyby tezy postawione w jej tytule (paradoksalnie autor pada tym samym ofiarą mechanizmów, które w swym dziele z pasją opisuje i piętnuje). Rzecz jasna nie spieprzyliśmy wszystkiego, ale – przyznajmy – spieprzyliśmy jako gatunek całkiem sporo.

Książka jest barwną relacją z serii porażek ludzkości w różnych obszarach naszej działalności – wynalazczości, polityki, życia społecznego. Jednak istotniejszy wydaje się opis umysłowych ograniczeń ludzi, które do owych porażek prowadzą. Otóż nasz mózg jest rezultatem eksperymentów ślepego demiurga, którym jest ewolucja; jest wynikiem brakoróbstwa i oszczędności materiałów. Mechanizmy odpowiadające za nasz sukces bywają również przyczyną naszych istotnych prześlepień. Np. skłonność do poszukiwania we wszystkim wzorów i regularności, która oszczędza nam czas i pozwala łatwiej dostosowywać się do rzeczywistości, wiedzie do uproszczeń, przekłamań, teorii spiskowych itp. Jesteśmy też ofiarami przypadłości, którą autor nazywa heurystyką zakotwiczenia – jeśli zbudujemy jakąś formę epistemologicznej podstawy, postumentu pod pomnik naszego sposobu poznawania świata, to nie potrafimy zmienić naszych poglądów nawet w obliczu empirycznych dowodów przeczących naszym mniemaniom. Jesteśmy w stanie wyszarpywać wybiórczo każdy strzęp dowodu potwierdzającego nasze hipotezy, pomijając zarazem skwapliwie mrowie danych im przeczących. Łatwo popadamy w pychę poznawczą, nie wiemy bowiem, że nic nie wiemy.

Tom Phillips, Ludzie. Krótka historia o tym, jak spieprzyliśmy wszystko, przeł. Maria Gębicka-Frąc, Albatros, Warszawa 2019