Twarz inności

Rzadko zdarzają się książki filozoficzne o takim ładunku emocji i artyzmu. Zwykle wymaga się od filozofa postawy mędrca, dystansu, oddalenia, obiektywizmu. Tymczasem „Niebezpieczne emocje” amerykańskiego filozofa Alphonsa Lingisa to (określenie autorki wstępu do książki, Anny Marchewki) „erotyczno-pasyjna” wyprawa po prawdę. Ten dziwny, zdawałoby się, że sprzeczny zlepek słów dość dobrze oddaje specyfikę postawy Lingisa. Podczas czytania miałem odległe skojarzenia z twórczością wielkiego włoskiego reżysera Piera Paola Pasoliniego, który też często zestawiał sacrum z profanum i badał granice ludzkich aktywności w tych właśnie obszarach.

Lingis zaczyna swą intelektualną podróż od Wyspy Wielkanocnej – fascynuje go jej zagadka, osobność, inność, oburza zaś destrukcja zadziwiającej cywilizacji. Daje mu to asumpt do wnikliwej krytyki cywilizacji Zachodu wraz z jej zaborczą zachłannością, konstrukcją opartą na dekonstrukcji obcych kultur. Nasza kultura boi się emocji – zdaje się mówić amerykański filozof. Jego wyprawa tropem wymarłych cywilizacji staje się rychło ekspedycją wewnętrzną – Lingis penetruje obszary naszych skrajnych emocji. Książka zaczynająca się jak opowieść podróżnicza, ewentualnie traktat antropologiczny, rychło przeistacza się w strumień świadomości, intymną impresję. Może to oczywiście dezorientować czytelników, ale wydaje się zabiegiem zasadnym, a nawet frapującym.

Autor odwołuje się do filozofii dialogu z innością, której najpełniejszym wyrazicielem był francuski filozof Emmanuel Levinas. Lingis (notabene tłumacz i interpretator Levinasa) powiada, że najważniejsze rozmowy to rozmowy z ludźmi skrajnie różnymi od nas – tylko odmienność perspektywy, doświadczenia może nas wyzwolić ze skorupy uprzedzeń, z jaskini przesądów. Bo kiedy patrzymy w lustro, właśnie wtedy wpatrujemy się w twarz inności. Poznając obcych, poznajemy siebie.

Alphonso Lingis, Niebezpieczne emocje, przeł. Anna Marchewka, Michał Sowiński, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2017