Od wirusów, przez archeologię, AI i kwanty, aż po... taniec butoh. Scena Pulsara na Śląskim Festiwalu Nauki 2025
Scenę Pulsara znajdziecie w Holu Głównym Międzynarodowego Centrum Kongresowego (pl. Sławika i Antalla 1 w Katowicach). Przez dwa dni będziemy rozmawiać z najciekawszymi naukowcami, a wraz z Krakowskim Festiwalem Filmowym (sekcja Docs+Science) przygotowaliśmy także program filmów naukowych.
Oficjalny program Sceny Pulsara znajduje się w tym artykule na dole.
Kwanty, genetyka, pandemie, myślenie symboliczne i kresy wyobraźni
Pierwszego dnia (sobota, 6 grudnia) na pytania o tajemnice komputera kwantowego odpowie prof. Rafał Demkowicz-Dobrzański z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego, a o prawdziwym życiu neandertalczyków porozmawiamy z Agnieszką Krzemińską, archeolożką, dziennikarką naukową i autorką Pulsara, która właśnie wydała swoją najnowszą książkę „Homo nie tylko Sapiens. Inna opowieść o naszych przodkach”.
Trzecim gościem Sceny Pulsara będzie prof. Krzysztof Pyrć, wirusolog i prezes zarządu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, którego odpytamy szczegółowo o wirusy oraz pandemie przeszłe i przyszłe.
W sobotę na Scenie Pulsara pojawi się także prof. Piotr Faliszewski z Wydziału Informatyki Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, laureat Nagrody Naukowej POLITYKI z 2013 r. Rozmowa z nim będzie krążyła wokół ważkiego pytania „Dlaczego jedynym wolnym od manipulacji mechanizmem głosowania jest dyktatura?”.
To nie wszystko. Piątą naszą gościnią będzie dr hab. Małgorzata Kot z Katedry Archeologii Epoki Kamienia Wydziału Archeologii UW. W dyskusji z nią pt. „Tajemnica wielkiego kliknięcia. O narodzinach myślenia symbolicznego” będziemy szukać odpowiedzi na pytania dlaczego narodziła się sztuka, religia czy myślenie symboliczne. Jakie były tego możliwe przyczyny?
A sobotnie spotkania zamknie rozmowa z prof. Włodzisławem Duchem, który kieruje Laboratorium Neurokognitywnym w Interdyscyplinarnym Centrum Nowoczesnych Technologii UMK, pt. „Kres wyobraźni. O nauce uprawianej przez ludzi i maszyny”.
Wydarzenie specjalne: „Zmierzch opuszczonych miast” Teatru Limen Butoh
W niedzielę (7 grudnia, godz. 12.45) Pulsar wraz ze Śląskim Festiwalem Nauki zapraszają na wydarzenie specjalne, którym będzie pokaz performance „Zmierzch opuszczonych miast” Limen Butoh – najważniejszego teatru butoh w naszym kraju. Zainicjowane przez Pulsar wydarzenie będzie pierwszym takim pokazem w historii najważniejszego festiwalu naukowego w Polsce.
Inspiracją do zaproszonego performance (koncepcja: Sylwia Hanff, wykonanie: Sylwia Hanff, Magdalena Jakubów, Marek Kowalski) jest oryginalna muzyka wybitnego francuskiego kompozytora i pioniera muzyki elektroakustycznej Pierre’a Boeswillwalda i legendarnym filmem Andrieja Tarkowskiego „Stalker”, opowiadającym o postapokaliptycznym świecie i ekspedycji prowadzonej przez Stalkera do zamkniętego obszaru nazywanego „Strefą”, który sam w sobie jest czymś mistycznym, czującą i myślącą przestrzenią, gdzie nie istnieją zwykłe prawa fizyki. Centrum „Strefy” stanowi „pokój” spełniający ukryte życzenia i nieświadome pragnienia...
„Zmierzch opuszczonych miast” odnosi się do kulturowego zjawiska postapokaliptycznych wizji świata jako odbicia lęków „społeczeństw ryzyka” i współczesnej cywilizacji. Obszarem poszukiwań Limen Butoh są tu najnowsze badania naukowe zagadnień związanych z post-pamięcią (somatyczną) w odniesieniu do epigenetyki, nauki zajmującej się badaniem zmian ekspresji genów, które nie są związane ze zmianami w DNA. Ekspresja ta może być modyfikowana przez czynniki zewnętrzne i podlegać dziedziczeniu.
Na Scenie Pulsara tuż po pokazie „Zmierzchu opuszczonych miast” odbędzie się rozmowa z Sylwią Hanff (filozofką i performerką butoh) oraz Magdaleną Jakubów (socjolożką i performerką butoh) pt. „Taniec śmierci i odrodzenia. O artystycznym spadku po Hiroszimie i Nagasaki” (7 grudnia, godz. 13.10).
Chemia, astronomia, AI, sztuka, ewolucja ptaków, konformizm w sieci, orgazm
W programie Sceny Pulsara w niedzielę (7 grudnia) znajdą się oczywiście kolejne rozmowy z zaproszonymi przez Pulsar naukowcami.
Rozpoczniemy od rozmowy pt. „Chemia do astronomii. O walce o dostęp do wielkich teleskopów” z dr Agatą Karską z Instytutu Astronomii na Wydziale Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej UMK. Jako badaczka, dr Karska kieruje grupą astrofizyki molekularnej MA-Lab i zajmuje się m.in. problematyką powstawania gwiazd i planet we Wszechświecie. „Często gwiazdy robią nam psikusa i okazuje się, że są zupełnie inne, niż nam się wydawało” – mówiła naukowczyni we wrześniowym podkaście Pulsara. Ale żeby gwiazdy podejrzeć, trzeba mieć dostęp do teleskopu. Jak się go zdobywa?
Kolejnym gościem będzie Wiesław Bartkowski (Wydział Projektowania w Warszawie, współtwórca studiów podyplomowych Creative Coding, Uniwersytet SWPS), z którym porozmawiamy o nauce i sztuce w czasach sztucznej inteligencji (AI). Wiesław Bartkowski jest projektantem interakcji i badaczem systemów złożonych, antydyscyplinarnie przełamujących granice pomiędzy sztuką, dizajnem, nauką i technologią. Ten twórca pionierskich na polskim rynku programów kształcenia łączących informatykę z naukami humanistycznymi i twórczym wykorzystaniem technologii, zajmuje się m.in. „fizycznością programowania”. Uczy artystów i projektantów wykorzystywania tworzywa, jakim jest połączenie kodu z elektroniką i cyfrową fabrykacją. Na studiach doktoranckich pod kierunkiem prof. Andrzeja Nowaka badał m.in. „emocjonalne” sztuczne sieci neuronalne. W rozmowie z nim zapytamy o to, jak bardzo pozwolimy technologii nas zmienić? Kiedy przestaniemy być Homo sapiens? Kiedy stracimy głowę i pod wpływem sztucznej inteligencji przestaniemy rozumieć, co dzieje się wokół nas?
Później w rozmowie pt. „Panie na lewo, panowie na prawo. O priorytetach życiowych ptaków” spotkamy się z Szymonem Drobniakiem, biologiem ewolucyjnym i zoologiem zajmującym się biologią i ewolucją ptaków.
A następnie na widzów czeka rozmowa pt. „Skarb z krainy błot. O wolności i ocaleniu na bagnach” z historykiem Sławomirem Łotyszem z Instytutu Historii Nauki PAN w Warszawie. Łotysz jest m.in. autorem słynnej książki „Pińskie Błota. Natura, wiedza i polityka na polskim Polesiu do 1945 roku”, która otrzymała m.in. Nagrodę Historyczną m.st. Warszawy i została nominowana do Nagrody Historycznej POLITYKI.
W rozmowie „Cena życia babci. O konformizmie w sieci” spotkamy się z Mariolą Paruzel-Czachurą, prof. na Uniwersytecie Śląskim (Instytut Psychologii), absolwentką psychologii i filozofii, specjalizującą się w psychologii moralności oraz filozofii eksperymentalnej.
A na finał Sceny Pulsar na Śląskim Festiwalu Nauki mamy rozmowę „Każdy ma prawo do orgazmu. O przeoczeniu w rozmowie o zwierzętach” z Martą Alicją Trzeciak, lekarką weterynarii, dziennikarką naukowa, autorka książek popularnonaukowych „Czy słonie dają klapsy?” i „Laboratorium w szufladzie. Zoologia” i autorką Pulsara.
Wydarzenia dodatkowe: Debaty i program filmowy
6 grudnia o godz. 16.00 Pulsar zaprasza na pokaz filmu „Einstein na fali” i debatę z udziałem Doroty Rosińskiej.
Sto lat minęło od chwili, gdy Albert Einstein przewidział istnienie fal grawitacyjnych, do eksperymentalnego ich potwierdzenia. Wielki udział w tym wydarzeniu miały zespoły z Uniwersytetu Rzymskiego La Sapienza i Virgo Research Center. O swoich frustracjach i zachwytach, porażkach opowiadają w filmie „Einstein na fali” – ciałem i tańcem. Wspólnie z Meritxell Campos Olivé – reżyserką i choreografką – opracowali bowiem niepowtarzalny sposób ekspresji tego, co najbardziej abstrakcyjne i co wymyka się słowu.
A na 7 grudnia o godz. 15.00 przygotowaliśmy pokaz filmu „Życie i inne problemy” i debatę z udziałem Barbary Pietrzak i Szymona Drobniaka.
W 2014 roku władze kopenhaskiego zoo uznały, że żyrafę Mariusa należy poddać eutanazji. Uzasadniona z naukowego punktu widzenia decyzja spotkała się z globalną reakcją społeczną. Ujawniła trwałość, ale i naiwność poglądu o pokojowym charakterze natury. A doświadczonego dokumentalistę Maxa Kestnera sprowokowała do poddania w wątpliwość potocznych przekonań o istocie życia, świadomości, gatunku ludzkim. Efektem stał się hybrydowy, poetycki, zaskakujący filmowy dziennik jego dociekań: „Życie i inne problemy”.
Scena Pulsar – oficjalny program:
6 grudnia 2025 r. (sobota)
Scena Pulsar
na Śląskim Festiwalu Nauki w Katowicach
Hol Główny
Międzynarodowe Centrum Kongresowe
pl. Sławika i Antalla 1, Katowice
„Pragnienia i złudzenia. O komputerze kwantowym”
prof. Rafał Demkowicz-Dobrzański
z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego
6 grudnia, godz. 12.00
Napar czarownicy z szumu medialnego i nadziei – tak mówi się o komputerze kwantowym. Czym jest ta na mityczna maszyna? Czy jej pojawienie się może przynieść zgubę czy zbawienie? I czy w ogóle kiedyś się pojawi?
Rozmowę poprowadzi Karol Jałochowski.
„Czułość neandertalczyka. O prawdziwym życiu naszych przodków”
Agnieszka Krzemińska
archeolożka i dziennikarka naukowa, autorka Pulsara
6 grudnia, godz. 13.00
„Chciałam nie tylko opowiedzieć o tym, co nowego wiemy o pradziejach, ale też pokazać, że nasza wiedza jest procesem pełnym napięć, niepewności, rewizji. Chciałam też oddać sprawczość tym, których przez wieki pozbawiano głosu: kobietom, dzieciom, starcom, ludziom z niepełnosprawnościami, a także wszystkim bezimiennym przodkom, których ślady działania i istnienia dziś próbujemy zrozumieć” - mówi o swojej najnowszej książce „Homo nie tylko Sapiens. Inna opowieść o naszych przodkach” Agnieszka Krzemińska.
Rozmowę poprowadzi Katarzyna Czarnecka.
„Wszystkie wirusy duże i małe. O pandemiach przeszłych i przyszłych”
prof. Krzystof Pyrć
wirusolog, prezes zarządu Fundacji na rzecz Nauki Polskiej
6 grudnia, godz. 14.00
Dekady inwestycji w biomedyczne badania podstawowe i kliniczne pozwoliły nam dokonać czegoś zupełnie bezprecedensowego: opracować w mniej niż rok – od momentu udostępnienia sekwencji wirusa 10 stycznia 2020 roku do momentu badań klinicznych z udziałem 30 tys. osób – szczepionkę, która była zarówno bezpieczna, jak i bardzo skuteczna. Tak mówił w „Scientific American” Anthony Fauci, który 40 lat pełnił funkcję dyrektora National Institute of Allergy and Infectious Disease.
Wirusy da się więc zapędzić do narożnika, nie da się jednak wszystkich tam trzymać długo. Jakie mają strategie i co dla nas szykują?
Rozmowę poprowadzi Marek Ścibior.
„Marzenie o dyktaturze. O manipulacjach w systemie głosowań”
prof. Piotr Faliszewski
z Wydziału Informatyki Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie,
laureat Nagrody Naukowej POLITYKI z 2013 r.
6 grudnia, godz. 15.00
Dlaczego jedynym wolnym od manipulacji mechanizmem głosowania jest dyktatura? Jak sprawdzić, czy ktoś wygrał przypadkiem, czy naprawdę?
Rozmowę poprowadzi Katarzyna Czarnecka.
„Tajemnica wielkiego kliknięcia. O narodzinach myślenia symbolicznego”
dr hab. Małgorzata Kot
z Katedry Archeologii Epoki Kamienia Wydziału Archeologii UW
6 grudnia, godz. 16.00
Przez setki tysięcy lat trwaliśmy w kognitywnym uśpieniu. Aż 70–40 tys. lat temu doszło do wielkiej rewolucji. Narodziła się sztuka, religia, myślenie symboliczne. Jakie były możliwe przyczyny?
Rozmowę poprowadzi Katarzyna Czarnecka.
„Kres wyobraźni. O nauce uprawianej przez ludzi i maszyny”
prof. Włodzisław Duch
szef Laboratorium Neurokognitywnego
w Interdyscyplinarnym Centrum Nowoczesnych Technologii UMK
6 grudnia, godz. 17.00
W Pulsarze prof. Duch pisał: Błazen Stańczyk udowodnił, że najwięcej jest w Polsce lekarzy – pisał Józef Ignacy Kraszewski, bo prawie każdy udzielał mu porad, jak leczyć bolące zęby. Teraz każdy ma swoją opinię na temat sztucznej inteligencji. Często zamiast argumentów padają wygłaszane z przekonaniem stwierdzenia, że to żadna inteligencja, nic nie rozumie, nie myśli, nie jest kreatywna. Jak zatem jest?
Rozmowę poprowadzi Marek Ścibior.
7 grudnia 2025 r. (niedziela)
Scena Pulsara
na Śląskim Festiwalu Nauki w Katowicach
Hol Główny
Międzynarodowe Centrum Kongresowe
pl. Sławika i Antalla 1, Katowice
„Chemia do astronomii. O walce o dostęp do wielkich teleskopów”
dr Agata Karska
Instytut Astronomii, Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu,
laureatka Nagrody Naukowej Polityka z 2015 r.
7 grudnia, godz. 11.00
„Często gwiazdy robią nam psikusa i okazuje się, że są zupełnie inne, niż nam się wydawało” – mówiła naukowczyni we wrześniowym podkaście Pulsara.
Żeby gwiazdy podejrzeć, trzeba mieć dostęp do teleskopu. Jak się go zdobywa?
Rozmowę poprowadzi Karol Jałochowski.
„Twórzmy albo zostaniemy przetworzeni. O nauce i sztuce w czasach AI”
Wiesław Bartkowski
badacz systemów złożonych, informatyk, projektant interakcji, artysta,
kierownik studiów podyplomowych Creative Coding, Uniwersytet SWPS
7 grudnia, godz. 12.00
Jak bardzo pozwolimy technologii nas zmienić? Kiedy przestaniemy być Homo sapiens? Kiedy stracimy głowę i – jak mówi Bartkowski – zamiast własnych zaczniemy myśleć myśli suflowane przez sztuczną inteligencję, przestaniemy rozumieć, co dzieje się wokół nas?
Rozmowę poprowadzi Karol Jałochowski.
„Zmierzch opuszczonych miast”
Teatr Limen Butoh
pokaz performance
koncepcja: Sylwia Hanff
wykonanie: Sylwia Hanff, Magdalena Jakubów, Marek Kowalski
muzyka: Pierre Boeswillwald
7 grudnia, godz. 12.45
Performance „Zmierzch opuszczonych miast” odnosi się do kulturowego zjawiska postapokaliptycznych wizji świata jako odbicia lęków „społeczeństw ryzyka” i współczesnej cywilizacji.
„Zmierzch opuszczonych miast” inspirowany jest oryginalną muzyką wybitnego kompozytora francuskiego Pierre’a Boeswillwalda i legendarnym filmem Andrieja Tarkowskiego „Stalker”. Film opowiada o ekspedycji prowadzonej przez Stalkera do zamkniętego obszaru nazywanego „Strefą”, który sam w sobie jest czymś mistycznym, czującą i myślącą przestrzenią, do której nie stosują się zwykłe prawa fizyki. Centrum „Strefy” stanowi „pokój”, który spełnia ukryte życzenia i nieświadome pragnienia. Stalker to ktoś, kto posiada zdolność przekraczania granic tego, co nieznane, niebezpieczne i zakazane. Takie właśnie „Strefy” można znaleźć w opuszczonych miastach…
Pokaz Teatru Limen Butoh w Katowicach został objęty patronatem prasowym przez Stronę Tańca.
„Taniec śmierci i odrodzenia. O artystycznym spadku po Hiroszimie i Nagasaki”
Sylwia Hanff
filozofka i performerka butoh
Magdalena Jakubów
socjolożka i performerka butoh
7 grudnia, godz. 13.10
O tańcu butoh, postrzeganiu ciała i badaniach naukowych zagadnień związanych z post-pamięcią (somatyczną) w odniesieniu do epigenetyki, nauki zajmującej się badaniem zmian ekspresji genów, które nie są związane ze zmianami w DNA.
Rozmowę prowadzi Katarzyna Czarnecka.
„Panie na lewo, panowie na prawo. O priorytetach życiowych ptaków”
Szymon Drobniak
zwycięzca IV polskiej edycji konkursu FameLab, laureat Nagrody Naukowej POLITYKI z 2018 r.,
Zespół Ekologii Populacyjnej Instytutu Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego
7 grudnia, godz. 14.00
Spotkanie z biologiem ewolucyjnym i zoologiem zajmującym się biologią i ewolucją ptaków.
Rozmowę poprowadzi Katarzyna Czarnecka.
„Skarb z krainy błot. O wolności i ocaleniu na bagnach”
Sławomir Łotysz
Instytut Historii Nauki PAN w Warszawie
7 grudnia, godz. 15.00
Sławomir Łotysz jest historykiem pracującym w Instytucie Historii Nauki PAN, autorem słynnej książki „Pińskie Błota. Natura, wiedza i polityka na polskim Polesiu do 1945 roku”, która otrzymała m.in. Nagrodę Historyczną m.st. Warszawy i została nominowana do Nagrody Historycznej POLITYKI.
Rozmowę poprowadzi Karol Jałochowski.
„Cena życia babci. O konformizmie w sieci”
prof. Mariola Paruzel-Czachura
Instytut Psychologii Uniwersytetu Śląskiego
7 grudnia, godz. 16.00
Spotkanie nawiązujące do psychologii moralności oraz filozofii eksperymentalnej.
Rozmowę poprowadzi Marek Ścibior.
„Każdy ma prawo do orgazmu. O przeoczeniu w rozmowie o zwierzętach”
Marta Alicja Trzeciak
lekarka weterynarii, dziennikarka naukowa,
autorka książek popularnonaukowych, autorka Pulsara
7 grudnia, godz. 17.00
Rozmowę poprowadzi Marek Ścibior.
Debaty i program filmowy Pulsara:
6 grudnia o godz. 16.00 Pulsar zaprasza na pokaz filmu „Einstein na fali” i debatę z udziałem Doroty Rosińskiej.
Sto lat minęło od chwili, gdy Albert Einstein przewidział istnienie fal grawitacyjnych, do eksperymentalnego ich potwierdzenia. Wielki udział w tym wydarzeniu miały zespoły z Uniwersytetu Rzymskiego La Sapienza i Virgo Research Center. O swoich frustracjach i zachwytach, porażkach opowiadają w filmie „Einstein na fali” – ciałem i tańcem. Wspólnie z Meritxell Campos Olivé – reżyserką i choreografką – opracowali bowiem niepowtarzalny sposób ekspresji tego, co najbardziej abstrakcyjne i co wymyka się słowu.
Prowadzi Karol Jałochowski.
7 grudnia o godz. 15.00 Pulsar zaprasza na pokaz filmu „Życie i inne problemy” i debatę z udziałem Barbary Pietrzak i Szymona Drobniaka.
W 2014 roku władze kopenhaskiego zoo uznały, że żyrafę Mariusa należy poddać eutanazji. Uzasadniona z naukowego punktu widzenia decyzja spotkała się z globalną reakcją społeczną. Ujawniła trwałość, ale i naiwność poglądu o pokojowym charakterze natury. A doświadczonego dokumentalistę Maxa Kestnera sprowokowała do poddania w wątpliwość potocznych przekonań o istocie życia, świadomości, gatunku ludzkim. Efektem stał się hybrydowy, poetycki, zaskakujący filmowy dziennik jego dociekań: „Życie i inne problemy”.
Prowadzi Katarzyna Czarnecka.