. . mat. pr.
Środowisko

Dlaczego musimy dbać o torfowiska

Torfowiska, choć niepozorne, pełnią niezwykle ważną rolę – zarówno dla przyrody, jak i dla człowieka.

Przede wszystkim: czym jest torfowisko? Najprościej mówiąc, jest to miejsce, w którym odkłada się torf – utwór organiczny powstający niemal wyłącznie ze szczątków roślin w środowisku wysyconym wodą i warunkach beztlenowych. Duże uwodnienie terenu sprawia, że torfowiska nie nadają się do wykorzystania jako pastwiska, grunty orne czy na potrzeby gospodarki leśnej – od drzew znacznie lepiej czują się tu mchy torfowce. Co więc sprawia, że ekosystemy te są cenne?

Obecnie istniejące torfowiska powstawały przez tysiące lat, magazynując węgiel uwięziony w szczątkach roślinnych. Szacuje się, że w naszej strefie klimatycznej hektar zdrowego, żywego torfowiska rocznie akumuluje ok. 300 kilogramów węgla w związkach organicznych powstających w procesie fotosyntezy. To równowartość pochłonięcia z atmosfery 1100 kg dwutlenku węgla.

Torfowiska pełnią też drugą ważną rolę: stabilizują stosunki hydrologiczne na danym terenie. Są naturalnymi zbiornikami retencyjnymi regulującymi odpływ wód. Działają bowiem jak gąbka – potrafią zatrzymać lub zmniejszyć ryzyko powodzi (co ma szczególne znaczenie na obszarach górskich), a także oddać wodę w warunkach suszy. Tę niezwykle cenną właściwość zawdzięczają porastającym je mchom torfowcom. Torfowce, dzięki wyspecjalizowanej budowie, potrafią magazynować w swoich tkankach ogromne ilości wody – nawet ponad 10-krotność swojej suchej masy.

Rosiczka pośredniaFreepikRosiczka pośrednia

Torfowiska to jednak nie tylko magazyny węgla, złoża torfu czy naturalne zbiorniki retencyjne, ale także fascynujące ekosystemy z niezwykłym światem roślin i zwierząt. Poza wspomnianymi torfowcami można tu spotkać m.in. rzadkie owadożerne rośliny, takie jak rosiczki czy tłustosz pospolity, jak również żurawinę, dla której torfowiska to naturalne miejsce występowania. Niestety, to również jedne z najszybciej zanikających ekosystemów naszej strefy klimatycznej. Wiele torfowisk było lub wciąż jest regularnie odwadnianych i eksploatowanych. Wydobywa się z nich torf, w przeszłości stanowiący cenne źródło energii, a obecnie wykorzystywany w ogrodnictwie i uprawie roślin, który ze względu na wolne tempo formowania (ok. 1 mm na rok) powinien być traktowany jako zasób nieodnawialny.

Dziś torfowiska zajmują zaledwie ok. 4% jej powierzchni lądowej naszego kraju, a większość z nich położona jest na obszarach nizinnych. Na szczególną uwagę zasługują Torfowiska Orawsko-Nowotarskie, które tworzą największy kompleks torfowisk w południowej Polsce. Wchodzą one w skład sieci Natura 2000 jako obszar Torfowiska Orawsko-Nowotarskie (PLC120003) o powierzchni blisko 8300 ha. Choć stanowią bezcenny układ przyrodniczy i decydują o warunkach hydrologicznych całego regionu, tylko jedna kopuła objęta jest ochroną w formie rezerwatu przyrody. To Bór na Czerwonem, wpisany w 2017 roku na światową listę obiektów objętych konwencją ramsarską, której celem jest ochrona i utrzymanie w niezmienionym stanie cennych obszarów wodno-błotnych.

Rezerwat Bór na CzerwonemPiotr MikołajczykRezerwat Bór na Czerwonem

Rezerwat Bór na Czerwonem, o powierzchni 114,66 ha, ustanowiono w 1925 r. celu ochrony jego walorów przyrodniczych oraz krajobrazowych. W jego skład wchodzi torfowisko wysokie, z dobrze wykształconą kopułą torfowiska, o zmiennej miąższości od 0,5 do 5 metrów, oraz występujące w jego otoczeniu bagienne i wilgotne zbiorowiska leśne. W rezerwacie znajdziemy cenne gatunki i siedliska przyrodnicze. Wraz z przyległym kompleksem leśnym rezerwat znajduje się w strefie karpackiego korytarza ekologicznego, łączącego Babią Górę i Tatry z Gorcami i Pieninami. By zachować walory przyrodnicze Boru na Czerwonem niezbędne są jednak działania: poprawa warunków wodnych, odtworzenie bezleśnego charakteru nadmiernie zarastającego torfowiska oraz zahamowanie niekorzystnych zmian w strukturze roślinności. Ważna jest przy tym ochrona czynna cennych siedlisk przyrodniczych zarówno samego torfowiska wysokiego, jak i bagiennych zbiorowisk leśnych w jego otoczeniu.

Ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich, w tym przede wszystkim torfowiska wysokiego w rezerwacie Bór na Czerwonem jest przedmiotem projektu „Karpaty Łączą – ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich”, realizowanego przez Centrum UNEP/GRID–Warszawa w partnerstwie z Fundacją Przyroda i Człowiek oraz Asplan Viak z Norwegii.

W ramach projektu prowadzone są działania mające na celu czynną ochronę siedlisk mokradłowych w rezerwacie Bór na Czerwonem (m.in. budowanie zastawek i uszczelnianie grobli, pomagających w zatrzymywaniu wody na torfowisku i zapobiegających jego murszeniu), a także wdrożenie lepszych metod zarządzania przestrzenią na całym obszarze Torfowisk Orawsko-Nowotarskich i zwiększenie świadomości społecznej na temat roli mokradeł.

Przedsięwzięcie realizowane jest na terenie gmin: Nowy Targ (miasto oraz gmina wiejska), Czarny Dunajec, Jabłonka oraz Szaflary, w latach 2021-2024.

.mat. pr..

"Karpaty Łączą – ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich" korzysta z dofinansowania o wartości 3 668 128 zł otrzymanego od Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w ramach funduszy EOG. Celem projektu jest ochrona cennych siedlisk przyrodniczych w rezerwacie „Bór na Czerwonem”: torfowiska wysokiego oraz bagiennych zbiorowisk leśnych w jego otoczeniu, wchodzących w skład kompleksu Torfowisk Orawsko-Nowotarskich. Dofinansowanie z budżetu państwa wynosi 624 367 zł.

Zadanie pn. „Ochrona Torfowisk Orawsko-Nowotarskich – wsparcie zrównoważonego zarządzania i wzrost świadomości ekologicznej” współfinansowane jest ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Krakowie. Koszt kwalifikowany Zadania: 166 432 zł. Dofinansowanie WFOŚiGW w Krakowie: 49 927 zł.

Materiał Centrum UNEP/GRID-Warszawa