Obce oceany
W 2005 roku sonda kosmiczna Cassini krążąca wokół Saturna przeleciała przez coś, czego inżynierowie się nie spodziewali – delikatną mgiełkę wodną, rozpylaną w przestrzeni kosmicznej z prędkością 1290 km/h przez pęknięcia w powierzchni maleńkiego, pokrytego lodem księżyca Saturna – Enceladusa. Cassini nie został zaprojektowany do pobierania próbek wody, ale odkrycie to zainspirowało naukowców do opracowania nowych misji na lodowe księżyce Układu Słonecznego. Co najmniej na sześciu z tych globów – dwóch krążących wokół Saturna, trzech wokół Jowisza i jednego wokół Neptuna – mogą znajdować się oceany, wciśnięte pomiędzy ciepłe jądra na dole i lodowe skorupy u góry.
Na Ziemi woda jest niezbędna do życia „takiego, jakie znamy”. Astrobiolodzy uważają obecnie, że oprócz wydm na Marsie, gdzie poszukiwania trwają od pół wieku, lodowe księżyce planet zewnętrznych są jednymi z najlepszych miejsc w naszym Układzie Słonecznym do prób znalezienia życia.
W kwietniu w kierunku gazowego olbrzyma i jego księżyców: Europy, Callisto i Ganimedesa wystrzelono misję Europejskiej Agencji Kosmicznej o nazwie JUICE (Jupiter Icy Moons Explorer, czyli Badacz Lodowych Księżyców Jowisza). JUICE, a także misja Europa Clipper, którą NASA zamierza wysłać do Jowisza i Europy w 2024 roku, zmienią naszą wiedzę o zewnętrznym Układzie Słonecznym. Lodowe księżyce mogą stać się przyczyną nowego spojrzenia na kosmos, tak jak miało to miejsce po ich odkryciu w XVII wieku.
„W zewnętrznym Układzie Słonecznym jest prawdopodobnie wiele księżyców, na których mogą znajdować się oceany z ciekłą wodą, a w części z nich mogą na dnie występować oddziaływania geotermalne i wodno-skalne” – mówi Chris German, oceanograf z Woods Hole Oceanographic Institution, który współprowadzi finansowaną przez NASA inicjatywę Network for Ocean Worlds (Sieć dla Oceanicznych Globów; NOW). Dlaczego te cechy są tak istotne? „We wszystkich takich miejscach na naszej planecie występuje życie mikrobiologiczne” – mówi German.
Życie może kwitnąć w na wpół zamarzniętej mazi na Europie i Enceladusie, w podpowierzchniowym słonym oceanie Ganimedesa, pod rzekami metanu i etanu na Tytanie, a może nawet w solankach w najgłębszych kraterach planet karłowatych Ceres i Pluton. Mike Malaska, astrobiolog z NASA Jet Propulsion Laboratory, uważa, że lodowe skorupy oceanicznych globów mogą też zawierać pory wypełnione ciekłą wodą – i być może mikroorganizmami.
Około dwa i pół kilometra w głąb lądolodu Grenlandii występują warunki zbliżone do tych, jakie panują w górnej warstwie lodu na księżycach takich, jak Europa; stężenie mikroorganizmów jest tam porównywalne do ich koncentracji w jogurcie. Energię dla tych form życia mogłyby dostarczać interakcje chemiczne lub aktywność geologiczna, podobnie jak ziemskie głębinowe kominy hydrotermalne, takie jak te, które odkrył German, zasilają energią ekstremofile. „Każdy scenariusz powstania życia na Ziemi mógł się powtórzyć także na Europie” – mówi Steve Vance astrobiolog z JPL. Badacze mogą z łatwością wykryć organizmy, stosując metody poszukiwania ekstremalnego życia na naszej planecie.
W projekcie NOW biorą udział naukowcy z Woods Hole, Southwest Research Institute, Desert Research Institute i Stanford University. W sierpniu odbędzie się pierwsze wspólne posiedzenie, którego celem jest nawiązanie współpracy przez astrobiologów i oceanografów w poszukiwaniu istot biologicznych. Współprzewodnicząca Alison Murray, ekolożka mikrobiologiczna z Desert Research Institute, po raz pierwszy zaczęła zastanawiać się nad życiem na obcych księżycach, kiedy badała zamarznięte, mocno zasolone jezioro antarktyczne o nazwie Lake Vida. Uważa ona, że doświadczenie zdobyte w badaniu ziemskich środowisk wodnych jest niezbędne do tego, aby zrozumieć naturę podobnych obszarów w Układzie Słonecznym. „Wybieramy się w miejsca, w których naszym zdaniem może istnieć dziś życie – mówi Murray. – Czy życie tam wyewoluowało? Czy życie tam w jakiś sposób dotarło?” Aby się tego dowiedzieć, musimy po prostu głębiej zanurkować.