Archeologia i futurologia

• 
  Człowiek

  Półwysep Iberyjski przestał być końcem świata neandertalczyków

  Półwysep Iberyjski był miejscem, gdzie nasi dawni kuzyni trwali jeszcze uparcie, gdy reszta Europy już dawno zmieniła mieszkańców – tak przez lata uważano. Z nowych badań wynika, że niesłusznie.

  Agnieszka Krzemińska

  23 grudnia 2025
• 
  Człowiek

  Kazirodztwo: tabu, które zostawia ślad w DNA

  W południowych Apeninach, w skalistych zakamarkach Grotta della Monaca w Kalabrii, archeogenetyka odsłania opowieść, która łączy demografię, społeczną strukturę i intymne więzi.

  Agnieszka Krzemińska

  22 grudnia 2025
• 
  Środowisko

  Dinozaury nie czekały na Europejczyków

  Zanim paleontologia zaczęła mówić po łacinie, skamieniałości miały już swoje imiona, historie i znaczenie. Tyle że nie w podręcznikach.

  Jolanta Iwańczuk

  20 grudnia 2025
• 
  Człowiek

  „Ludzkie” mutacje wcale nie czynią nas wyjątkowymi

  Paleogenetycy znaleźli w żyjących ludziach archaiczne warianty genów, które miały definiować współczesne człowieczeństwo. Wyniki nie pasują do dawnej, prostej opowieści o ewolucji.

  Agnieszka Krzemińska

  17 grudnia 2025
• 
  Człowiek

  Okręt z duńskiego bagna pamięta wczesną epokę żelaza

  Ponad sto lat temu z Hjortspring wyciągnięto coś, co wyglądało jak szkielet wielkiej ryby. Dziś wiemy, że to najstarszy zachowany drewniany okręt wojenny Skandynawii. Nowe badania właśnie dołożyły do tej historii kilka brakujących elementów.

  Agnieszka Krzemińska

  17 grudnia 2025
• 
  Człowiek

  Jak Homo erectus udomowił ogień i co z tego wynikło

  Nie wiemy, kiedy ktoś pierwszy raz powiedział „dawno, dawno temu…”, ale prawie na pewno stało się to nocą, przy świetle ogniska. [Artykuł także do słuchania]

  Agnieszka Krzemińska

  16 grudnia 2025
• 
  Struktura

  Rzymski beton: niebezpieczne narodziny i wieczne życie

  Na plac budowy zatrzymany przez erupcję w 79 r. natrafili archeolodzy w Regio IX w Pompejach. W jednej z izb wciąż leży sucha mieszanina zaprawy, narzędzia, fragmenty amfor i ślady procesu, który może tłumaczyć niezwykłą trwałość antycznych murów.

  Agnieszka Krzemińska

  10 grudnia 2025
• 
  Człowiek

  Ani Pocahontas, ani Jamestown. Historia Wirginii zaczęła się inaczej

  Opowieści Johna Smitha o rdzennych mieszkańcach Ameryki nad rzeką przez cztery stulecia traktowano jak literacką mieszankę kolonialnej propagandy i fantazji. Okazuje się jednak, że w tej sprawie nie konfabulował.

  Agnieszka Krzemińska

  10 grudnia 2025
• 
  Człowiek

  Homininy nie potrzebowały Prometeusza. Rozpalały ogień 400 tys. lat temu

  Od lat wiadomo, że nasi przodkowie potrafili wykorzystywać ogień, ale pytanie, kiedy nauczyli się go wytwarzać, pozostaje otwarte. W Barnham w Suffolk odkryto właśnie najstarsze, dobrze udokumentowane, ślady tej umiejętności.

  Agnieszka Krzemińska

  9 grudnia 2025
• 
  Środowisko

  Dżuma w Średniowieczu: zaczęło się od wielkiego wybuchu

  Czy to możliwe, że erupcja wulkanu na jednym końcu świata uruchomiła lawinę tragicznych zdarzeń na drugim? Najnowsze badania naukowców z University Cambridge i Leibniz Institute sugerują, że tak właśnie stało się ok. 1345 r.

  Agnieszka Krzemińska

  4 grudnia 2025
• 
  Człowiek

  Neolityczne Chiny: Kto przynależał, a kogo poświęcano

  Genetycy i archeolodzy zrobili właśnie to, o czym wielu badaczy neolitu marzyło od lat: zajrzeli w rodzinne albumy mieszkańców północnych Chin sprzed czterech tysięcy lat.

  Agnieszka Krzemińska

  1 grudnia 2025
• 
  Struktura

  Zaginiona wyspa boga Amona

  Słynna świątynia w Karnaku sprzed 3,5 tys. lat została wzniesiona na wyspie na Nilu, ale potem rzeka zrobiła Egipcjanom psikusa i zmieniła bieg.

  (HOLD)

  1 grudnia 2025
• 
  Człowiek

  Ile dróg prowadziło do Australii

  Pierwsi ludzie dotarli na Szósty Kontynent już 60–65 tys. lat temu – wskazują najnowsze badania genetyczne. Przy okazji naukowcy odkryli coś jeszcze.

  Andrzej Hołdys

  28 listopada 2025
• 
  Struktura

  Rapa Nui: Gigantyczne posągi to dzieło społeczne

  Najnowsze badania kamieniołomu Rano Raraku dowodzą, że za budową monumentów nie stał jeden potężny ośrodek władzy. Wręcz przeciwnie – ponad tysiąc moai postawili ludzie działający bez centralnego sterowania.

  Agnieszka Krzemińska

  26 listopada 2025
• 
  Człowiek

  Australopitek, który nie szedł śladami Lucy

  Estiopskie Woranso-Mille to dziś jedyne stanowisko, gdzie zdobyto klarowny dowód współistnienia dwóch gatunków homininów w tym samym czasie i miejscu. I nie jest to tylko archeologiczna ciekawostka.

  Agnieszka Krzemińska

  26 listopada 2025
• 
  Człowiek

  Neandertalczycy tracili kobiety i dzieci. Z powodu taktycznego kanibalizmu

  Z najnowszych badań kości z belgijskiej jaskini Goyet wynika, że oprawcy nie tylko potrafili rozłupywać kości, by dobrać się do szpiku, ale też wybierali ofiary. Nie kierowali się przy tym ani głodem, ani przypadkiem.

  Agnieszka Krzemińska

  24 listopada 2025
• 
  Człowiek

  Wiosło na norweskich wysokościach, czyli jak lód wycofuje się z przyszłości

  Przy Aurlandsfjellet trwa wyścig z czasem. Artefakty chronione przez tysiąclecia przed rozkładem – dziś pokazują się archeologom, ale tylko na moment. [Artykuł także do słuchania]

  Agnieszka Krzemińska

  23 listopada 2025
• 
  Technologia

  Tom Brughmans: Wszystkie drogi prowadzą z Rzymu

  Nowy cyfrowy atlas Itiner-e ujawnia niemal 300 tys. km rzymskich traktów. Pozwala zobaczyć, jak imperium zbudowało nasz kontynent. Rozmawiamy z prof. Tomem Brughmansem, współautorem projektu.

  Agnieszka Krzemińska

  18 listopada 2025
• 
  Człowiek

  Semiyarka: miasto zmieniające wizerunek nomadów  

  Przez długi czas myślano, że na kazachskim stepie można się spodziewać jedynie śladów mobilnych obozowisk, tymczasem znaleziono tam pozostałości liczącego 140 ha miasta z epoki brązu.

  Agnieszka Krzemińska

  18 listopada 2025
• 
  Człowiek

  Kobieta z gęsią na plecach ujawniła się po 12 tys. lat

  Glinianą miniaturę znaleźli archeolodzy w Nahal Ein Gev II – jednej z ostatnich osad Natufijczyków nad Jeziorem Galilejskim. To najstarsza na świecie scena świadomej interakcji człowiek–zwierzę i najwcześniejsze naturalistyczne przedstawienie kobiety na Bliskim Wschodzie.

  Agnieszka Krzemińska

  17 listopada 2025