Archeologia i futurologia

• 
  Człowiek

  Majowie: Kosmiczny plan z epoki bez władców

  W południowo-wschodnim Meksyku, w miejscu zwanym Aguada Fénix, niedawno widać było tylko płaskie pola i wyschnięte jezioro. Teraz badana jest tam najstarsza i największa monumentalna konstrukcja Mezoameryki – platforma i system kanałów uformowanych w gigantyczny krzyż.

  Agnieszka Krzemińska

  5 listopada 2025
• 
  Człowiek

  Odczytano najstarszy genom denisowianina. Zdradził związki i komunikację

  Ten człowiek żył ok. 200 tys. lat temu. Materiał genetyczny udało się wydobyć z pojedynczego zęba trzonowego oznaczonego jako Denisova 25. Słowem: w syberyjskiej jaskini, która już raz odmieniła rozumienie prehistorii, naukowcy ponownie dokonali przełomu.

  Agnieszka Krzemińska

  5 listopada 2025
• 
  Człowiek

  Pulsar promuje. Fragment książki: Agnieszka Krzemińska, „Homo nie tylko sapiens. Inna opowieść o naszych przodkach”

  Przed tysiącami lat ludzie też chorowali. Jak przetrwali? W swojej książce wyjaśnia nasza redakcyjna koleżanka. [Artykuł także do słuchania]

  Agnieszka Krzemińska

  4 listopada 2025
• 
  Człowiek

  Stonehenge: krąg wiedzy i początków zrozumienia

  Jedna z najbardziej tajemniczych budowli i duma brytyjskiej cywilizacji po raz kolejny staje się przedmiotem sporu o to, czym jest. [Artykuł także do słuchania]

  Kamil Nadolski

  1 listopada 2025
• 
  Człowiek

  Neandertalczycy: fragment kości i myśl o Jedwabnym Szlaku

  Niedługo przed wyginięciem neandertalczycy żyli na Krymie, a wcześniej regularnie docierali aż do odległego o ponad 3 tys. km Ałtaju, pasma górskiego w Azji Środkowej.

  Andrzej Hołdys

  27 października 2025
• 
  Człowiek

  Kiedy duchy straszą dla dobra planety

  Czy lęk przed karą od bogów może powstrzymać ludzi przed niszczeniem przyrody? Zespół japońskich badaczy kierowany przez Shotę Shibasakiego z Doshisha University uważa, że tak. O ile duchy karzą z umiarem.

  Agnieszka Krzemińska

  27 października 2025
• 
  Człowiek

  Paranthropus sprawnie chwytał. I łatwo nie puszczał

  Znalezisko nazwane KNM-ER 101000 jest mocno niekompletne i składa się z fragmentu czaszki, zębów, a także kości ręki. Szczególnie ta ostatnia część szkieletu zaintrygowała badaczy, bo wcześniej takie odkrycie nikomu się nie trafiło. Poza tym dowodzi, że nasz wymarły kuzyn wytwarzał narzędzia.

  Andrzej Hołdys

  17 października 2025
• 
  Człowiek

  Ołów. Element układanki śmiercionośnej dla neandertalczyków

  Toksyczny, odkładający się w kościach i niszczący układ nerwowy. Obwiniany o upadek Rzymu i plagę współczesnych zaburzeń rozwojowych. Historia naszej relacji z tym pierwiastkiem sięga dwóch milionów lat.

  Agnieszka Krzemińska

  15 października 2025
• 
  Człowiek

  Kłujący problem z zębami Neandertalczyka

  W 2017 r. archeolodzy opisali w szczękach neandertalczyków z Krapiny charakterystyczne rowki biegnące wzdłuż korzeni zębów. Uznano je za dowód, że używali wykałaczek. Czy słusznie?

  Agnieszka Krzemińska

  9 października 2025
• 
  Człowiek

  Tysiącletnie mikroby: zapis codzienności człowieka z Zimapán

  Ciało mężczyzny zmarłego na pograniczu Mezoameryki i Aridoameryki w XI w. zostało złożone w skalnym schronieniu pod Zimapán. Przetrwało i dziś umożliwia dostęp nie tylko do kości czy tkanek, ale też do mikrobiomu jelitowego.

  Agnieszka Krzemińska

  8 października 2025
• 
  Człowiek

  Naród to wspólnota ludzi złączonych przez „ziemię i krew”? Rzeczywistość nie jest taka prosta.

  Od cmentarzysk Awarów po fenickie kolonie i neandertalskie jaskinie – archeogenetyka burzy proste wyobrażenia o tym, czym są narody, etnosy i tożsamości. [Artykuł także do słuchania]

  Marcin Ryszkiewicz

  7 października 2025
• 
  Człowiek

  Czyngis-chan: jeden z ostatnich rudowłosych Mongołów

  Mutacje związane z rdzawym kolorem włosów pochodzą z zachodniej Eurazji i mogły dotrzeć do Mongolii w epoce brązu wraz z pasterzami kultury Afanasjewo i Khemtseg. Później jednak zniknęły. Dlaczego? 

  Agnieszka Krzemińska

  2 października 2025
• 
  Człowiek

  Czym było żelazo, zanim zasłużyło na swoją epokę

  Na stanowisku Gadachrili w Gruzji archeolodzy odnaleźli jeden z najstarszych znanych warsztatów metalurgicznych Kaukazu. Dokonane tam odkrycia pokazują, że zamiast rewolucji, odbywało się powolne dojrzewanie do nowej ery.

  Agnieszka Krzemińska

  1 października 2025
• 
  Człowiek

  Całun Turyński: cud czy oszustwo? Ten spór się nie skończy

  Od wielu dekad niektórzy naukowcy próbują uwiarygadniać legendę Całunu Turyńskiego, inni chcą poznać jego prawdziwą historię. Ostatnio jedni i drudzy wykorzystują w tym celu – jakżeby inaczej – sztuczną inteligencję. [Artykuł także do słuchania]

  Marcin Rotkiewicz

  23 września 2025
• 
  Człowiek

  29 ostrzy lepszych niż sprzęt Ötziego

  Wyjątkowy „pakunek z epoki lodowcowej” znaleźli archeolodzy w Milovicach na południu Moraw. Jest o ok. 25 tys. lat starszy niż dotychczas zachowany najlepiej na lodowcu przy mumii Człowieka z lodu.

  Agnieszka Krzemińska

  22 września 2025
• 
  Człowiek

  Najstarsze mumie nie pochodzą z Egiptu. I pachną dymem

  Datowane na od 12 do 4 tys. lat celowo zmumifikowane ciała spoczywały w południowych Chin i Azji Południowo-Wschodniej. A to tereny, gdzie powietrze jest ciężkie od monsunowej wilgoci.

  Agnieszka Krzemińska

  17 września 2025
• 
  Człowiek

  Spór o pochodzenie Słowian trwa i robi się coraz ciekawszy

  „Historię trzeba napisać na nowo”, „A jednak migracja”, „Badacze rozwikłali trudną zagadkę”. Takie nagłówki pojawiają się w mediach. Tymczasem „sensacyjne” badania wyjaśniające pochodzenie Słowian jedynie odświeżyły toczony od XIX w. spór. [Artykuł także do słuchania]

  Agnieszka Krzemińska

  16 września 2025
• 
  Człowiek

  Majowie: tajna historia miasteczka, które nie uległo misjonarzom

  Hunacti przetrwało ledwie kilkanaście lat – opuszczono je ok. 1572 r. Jego dzieje mówią jednak bardzo dużo o strategiach rdzennych ludów Mezoameryki w obliczu hiszpańskiej dominacji – o oporze, sile wspólnoty i o cenie, jaką płacono za trwanie przy własnych bogach.

  Agnieszka Krzemińska

  3 września 2025
• 
  Człowiek

  Ekspansja rolnictwa w Europie. Nie słowem, nie ogniem a liczbą

  Archeolodzy od dekad spierają się, jak naprawdę doszło na naszym kontynencie do zmiany stylu życia z łowiecko-zbierackiego na rolniczy. Czy była to spokojna wymiana idei – czyli cultural diffusion – czy raczej ludzi na kolejnych terytoriach (demic diffusion)? Odpowiedź przynoszą nowe badania. [Artykuł także do słuchania]

  Agnieszka Krzemińska

  1 września 2025
• 
  Człowiek

  Genetyczne Oreo. Jak archaiczni kuzyni podzielili się przepisem na odporność

  Fragmenty DNA odziedziczone po denisowianach i neandertalczykach odegrały kluczową rolę w adaptacji pierwszych ludzi w Amerykach.

  Agnieszka Krzemińska

  22 sierpnia 2025