Niewidzialność społeczna

Francis Fukuyama, politolog i filozof polityki, komentator zjawisk społecznych o charakterze globalnym, uważa, że ludzkość znalazła się w momencie przełomowym. Przedstawia ową chwilę z punktu widzenia przemian społeczno-politycznych. W swej najnowszej książce „Tożsamość” opisuje zjawisko, które jest wyraźnie widoczne – ofensywę sił określanych przez niego mianem populistycznego nacjonalizmu (zalicza do tego grona m.in. Trumpa, Erdoğana czy Orbána), będącego rodzajem nietrafnej odpowiedzi na piętrzące się wyzwania cywilizacyjne. A wyzwań jest sporo: zmiany klimatu (które są przez rzeczone siły negowane), napływ imigrantów z krajów biednych (przede wszystkim islamskich), narastanie nierówności społecznej (inaczej rozumianej i definiowanej przez populistów prawicowych i lewicę).

Dodatkową okolicznością sprzyjającą owej ofensywie ideowej jest zjawisko „niewidzialności społecznej”, opisywane przez Fukuyamę jako poczucie pominięcia przez dotychczasowych głównych graczy sceny politycznej całych populacji, które znalazły pewien rodzaj oparcia właśnie w ruchach populistycznych. Wynika to z przemiany ideowej sił lewicowych, które porzuciły swoje „środowisko naturalne” klasy robotniczej (awansującej do klasy średniej) i zajęły się polityką tożsamości w wymiarze mikro – innych, specyficznych grup społecznych (definiujących się poprzez etniczność, płciowość, orientację seksualną). Tymczasem obserwuje się tendencję wtórnego zubożenia klasy robotniczej, której przedstawiciele poszukują nowej tożsamości, odnajdując ją w narracjach populistycznych. Jest to bardzo niebezpieczne zjawisko. Fukuyama dostrzega możliwości naprawy sytuacji, obawia się jednak o skuteczność realizacji formułowanych przez siebie postulatów. Ja z kolei obawiam się, że jego obawy nie są pozbawione podstaw.

Francis Fukuyama, Tożsamość. Współczesna polityka tożsamościowa i walka o uznanie, przeł. Jan Pyka, Rebis, Poznań 2019