Nowe czasy
Jacek Dukaj jest często porównywany do Stanisława Lema – obaj pisarze uprawiali gatunek SF, ale nie w rozrywkowej jego formule. Obaj poważnie podchodzili do członu nazwy „science”, starali się być na bieżąco z naukową wiedzą epoki, w jakiej tworzyli. Lem miał nadto ambicje filozoficzne – interesowała go filozofia techniki, etyka nauki, zastanawiały antropologiczne aspekty postępu technologicznego – dał temu wyraz w książce „Summa technologiae” z 1964 r. „Po piśmie” – rzecz opublikowana dokładnie 55 lat później – jest taką Dukajową „Summą” rozważań na temat przyszłości cywilizacji ludzkiej.
Są tu teksty już znane i drukowane w czasopismach, po raz pierwszy natomiast opublikowany jest najobszerniejszy esej tytułowy. Tematy podejmowane w książce są niezwykle rozległe – od starego filozoficznego sporu racjonalizm–empiryzm, podanego w świeżym kontekście transhumanizmu, poprzez problematykę nowego oblicza organizacji społecznej (umiejętność masowego uprawiania nudy w epoce postpracy), sztuki w dobie sztucznej inteligencji, aż po redefinicję człowieczeństwa w chwili zaniku dominacji pisma jako medium transmisji ludzkich wrażeń. Wszystkie te problemy już kiełkują wokół nas i Dukaj bacznie je obserwuje. Nie zawsze są to obserwacje nowe – do podobnych wniosków dochodził np. Yuval Harari, futurolog historiozoficzny. Jednak podejście pisarza jest bardziej niekonwencjonalne, np. gdy Dukaj zastanawia się nad konsekwencjami nadchodzącego bezrobocia na masową skalę, gdy spekuluje, jak ludzkość powinna zarządzać nudą, przychodzi mu na myśl arystokracja z minionych wieków. Jak wiadomo, potomkowie rodów szlacheckich nie musieli zajmować się ekonomią przetrwania, a raczej sztuką zwalczania nudy. Byli wychowani w duchu specyficznych wartości – etykiety, honoru, sztuk wojennych i artystycznych. W opinii Dukaja czeka nas redefinicja „inżynierii zajętości”, a także rewolucja systemu edukacji – nie będziemy w szkołach zdobywać wiedzy, lecz raczej gimnastykować charaktery.
Jacek Dukaj, Po piśmie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2019