Elementy sprzętu ­stosowanego podczas gastroskopii. Elementy sprzętu ­stosowanego podczas gastroskopii. Beloborod / Shutterstock
Zdrowie

Zaglądanie do żołądka

Wprowadzenie endoskopu przez jamę ustną do przełyku i żołądka.Doro Guzenda/Shutterstock Wprowadzenie endoskopu przez jamę ustną do przełyku i żołądka.
Powstawanie choroby refluksowej przełyku.Designua/Shutterstock Powstawanie choroby refluksowej przełyku.
Podanie leku znieczulającego rejon gardła.Doro Guzenda/Shutterstock Podanie leku znieczulającego rejon gardła.
Bakterie Helicobacter pylori bytują w żołądku.Tatiana Shepeleva/Shutterstock Bakterie Helicobacter pylori bytują w żołądku.
Lokalizacja brodawki Vatera.ilusmedical/Shutterstock Lokalizacja brodawki Vatera.
Zdjęcia z endoskopii przewodu pokarmowego.Richman Photo/Shutterstock Zdjęcia z endoskopii przewodu pokarmowego.
Endoskop.Chrispo/Shutterstock Endoskop.
Perspektywa wykonania gastroskopii budzi niepokój u pacjentów. Czy jest bezpieczna? Czy odczujemy ból? Co może wykryć?

Gastroskopia polega na wprowadzeniu do przełyku, żołądka i dwunastnicy endoskopu – giętkiego przewodu zaopatrzonego na końcu w niewielką kamerę, której drogę obserwuje się na monitorze. Za pomocą tego urządzenia można wprowadzić też do układu pokarmowego dodatkowe narzędzia, np. kleszczyki do pobrania wycinków ze zmienionego obszaru.

Wskazań do wykonania gastroskopii jest wiele. Należą do nich m.in. trudności lub ból podczas połykania pokarmów, utrata masy ciała, pieczenie i ból w nadbrzuszu, anemia. Takie objawy wskazują bowiem na możliwość występowania owrzodzenia lub guza w przełyku czy żołądku. Zazwyczaj gastroskopia nie boli, choć na pewno nie jest komfortowa, szczególnie u pacjentów z silnym odruchem wymiotnym. Zabieg ten wykonuje się po miejscowym znieczuleniu gardła, czyli spryskaniu tylnej jego ściany aerozolem zawierającym odpowiedni lek, najczęściej lidokainę. Tylko w wyjątkowych sytuacjach stosuje się płytką lub głęboką sedację – czyli podanie środków dożylnych ograniczających świadomość bądź prowadzących do całkowitego uśnięcia pacjenta – albo znieczulenie ogólne, które dodatkowo obejmuje zwiotczenie mięśni szkieletowych oraz wyłączenie odruchów obronnych.

Przełyk

W przypadku tego odcinka przewodu pokarmowego najczęściej mamy do czynienia z chorobą refluksową. Specjalny mięsień, zwieracz, znajdujący się na granicy przełyku i żołądka, nie funkcjonuje prawidłowo, co powoduje, że kwaśna treść cofa się z żołądka do przełyku i drażni go, prowadząc do przewlekłego zapalenia. Rozluźnieniu zwieracza przełykowo-żołądkowego sprzyja spożywanie tłustych posiłków, picie kawy i czerwonego wina oraz przyjmowanie niektórych leków. Dlatego osoby borykające się z tym schorzeniem powinny unikać tych czynników. Aby ograniczyć cofanie się treści żołądkowej, można też wyżej ułożyć poduszki u szczytu łóżka. Refluksowi żołądkowo-przełykowemu sprzyjają zmiany hormonalne w organizmie ciężarnej, ponieważ progesteron, hormon bardzo ważny w prawidłowym przebiegu ciąży, powoduje rozluźnienie mięśni gładkich w różnych narządach wewnętrznych, np. w obrębie macicy, pęcherza moczowego, przewodu pokarmowego, a więc również mięśnia znajdującego się na granicy żołądka i przełyku.

Poza nieprzyjemnymi objawami (ból w klatce piersiowej, pieczenie za mostkiem) choroba refluksowa przełyku może prowadzić do różnych powikłań, z których najgroźniejszym jest rak przełyku.

Gastroskopia powinna być wykonywana u chorych na marskość wątroby, bo wskutek utrudnienia przepływu krwi przez wątrobę dochodzi do powstania żylaków tego obszaru. Same w sobie najczęściej nie dają one żadnych objawów, ale ich pęknięcie wiąże się z masywnym krwotokiem, często śmiertelnym. Podczas gastroskopii można wstrzyknąć w żylaki substancję, która spowoduje ich zarośnięcie, albo założyć na nie specjalne opaski, prowadzące do powstania zakrzepu w obrębie żylaka i tym samym zamknięcia jego światła. Oczywiście takie metody nie usuną właściwej choroby, czyli marskości wątroby, ale prawdopodobnie wydłużą życie chorego dzięki zmniejszeniu zagrożenia masywnym krwotokiem.

Niekiedy w gastroskopii można wykryć grzybicę przełyku – biały nalot na błonie śluzowej. Szczególnie narażone są na nią osoby cierpiące na niedobory odporności oraz stosujące wziewne sterydy, np. z powodu astmy oskrzelowej.

Najgroźniejszą chorobą przełyku jest rak. Dlatego należy wykluczyć go u każdego, kto zgłasza trudności w połykaniu (początkowo pokarmów stałych, a wraz ze wzrostem guza, czyli z ograniczeniem drożności przełyku, również płynnych). Za pomocą gastroskopu chorym z już rozpoznanym rakiem przełyku można założyć specjalną rurkę, przez którą pokarm jest wprowadzany bezpośrednio do żołądka. Bez takiej ingerencji pacjent mógłby umrzeć z głodu znacznie szybciej niż z powodu zaawansowania nowotworu.

Bakterie w żołądku

Helicobacter pylori to jedna z niewielu bakterii mogących przetrwać w tak niesprzyjających warunkach jak żołądek, gdzie pH wskutek obecności kwasu solnego wynosi od 1 do 3. Dzieje się tak dzięki produkcji ureazy, czyli enzymu rozkładającego mocznik (składnik soku żołądkowego) do amoniaku, który ostatecznie neutralizuje kwas solny. Przewlekłe zakażenie bakterią H. pylori zwiększa ryzyko choroby wrzodowej, a także nowotworów żołądka. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i skuteczne leczenie. Żeby wykryć obecność bakterii, stosuje się test ureazowy. Pobrany podczas gastroskopii wycinek błony śluzowej żołądka umieszcza się na specjalnym podłożu, które zmienia zabarwienie w wyniku reakcji chemicznej zachodzącej pod wpływem ureazy. Jest to jedna z najdokładniejszych metod wykrywania zakażenia.

Gastroskopia pozwala też na wykrycie owrzodzeń żołądka, czyli głębokich ubytków w obrębie jego ścian, które bywają przyczyną niedokrwistości z powodu przewlekłej utraty krwi. Nieleczona choroba wrzodowa może prowadzić do przedziurawienia ściany żołądka, wylania się treści żołądkowej i zapalenia otrzewnej. Taki stan wymaga natychmiastowej operacji, gdyż prowadzi do śmierci w ciągu kilku dni. Z owrzodzenia pobiera się wycinki do badania histopatologicznego, aby wykluczyć obecność tkanki nowotworowej. Choroba wrzodowa może prowadzić również do zwężenia odźwiernika i utrudnienia opróżniania żołądka.

Rak żołądka na wczesnym etapie nie daje objawów. Po pewnym czasie pojawiają się dyskomfort w nadbrzuszu, wzdęcie, nudności, odbijanie, a więc objawy niespecyficzne. Wraz z rozwojem choroby można zaobserwować utratę łaknienia, spadek masy ciała, niedożywienie, wczesne uczucie sytości podczas spożywania posiłku, wymioty, stały ból w nadbrzuszu. Nowotwór żołądka może mieć charakter guza, najczęściej nierównego, kalafiorowatego, podkrwawiającego, ale również przewlekłego, trudno gojącego się owrzodzenia. Zawsze podczas gastroskopii sprawdza się podatność ścian żołądka na wdmuchiwane powietrze, ponieważ niektóre rodzaje nowotworów na wczesnym etapie mogą rosnąć w ich obrębie. Widoczne podczas badania zmiany są niewielkie (zaczerwienie, obrzęk błony śluzowej), ale dochodzi do usztywnienia ścian żołądka.

Podczas gastroskopii w żołądku można odnaleźć także polipy, czyli palczaste uwypuklenia błony śluzowej. Polip sam w sobie najczęściej nie daje żadnych dolegliwości, ale po latach może ulec zezłośliwieniu i stać się podłożem do rozwoju raka żołądka.

Rzadkim, ale interesującym znaleziskiem w żołądku są bezoary. Bezoar to twardy kamień, tworzący się z niestrawionych fragmentów roślin, tabletek, a nawet włosów, które zlepiają się przez wydzielany w żołądku śluz. Bezoary utworzone z włosów trafiają się u osób z trichotillomanią, czyli zaburzeniem psychicznym polegającym na nawykowym, niekontrolowanym wyrywaniu sobie włosów. Część chorych spożywa później te włosy.

Dwunastnica

Najczęstszym schorzeniem w obrębie położonej za żołądkiem dwunastnicy jest choroba wrzodowa. Polega na tym samym co choroba wrzodowa żołądka. Dolegliwości bólowe są zlokalizowane przede wszystkim w nadbrzuszu. Często nasilają się w nocy lub nad ranem. Owrzodzenia żołądka i dwunastnicy niejednokrotnie ze sobą współistnieją.

W dwunastnicy znajduje się brodawka Vatera, czyli miejsce, w którym żółć i sok trzustkowy wpływają do przewodu pokarmowego. Tu również może się rozwinąć nowotwór złośliwy. W razie podejrzeń gastroskopia pozwala na pobranie wycinków do badania mikroskopowego. Modyfikacją gastroskopii jest podanie środka kontrastowego do dróg żółciowych za pomocą cewnika wprowadzonego właśnie przez brodawkę Vatera oraz wykonanie prześwietlenia rentgenowskiego. Takie badanie jest przydatne np. w diagnostyce kamicy w drogach żółciowych. Nie należy jej mylić z kamicą pęcherzyka żółciowego, tutaj najlepszą metodą diagnostyczną jest USG jamy brzusznej.

EUS, czyli gastroskopia i USG w jednym

Zwykłe urządzenie do gastroskopii ma na końcu kamerę, natomiast istnieją jeszcze endoskopy zaopatrzone dodatkowo w głowicę emitującą ultradźwięki, co pozwala na wykonanie badania USG bezpośrednio przez ścianę przewodu pokarmowego. Jest to przydatne w diagnostyce np. zmian w obrębie trzustki, która leży bezpośrednio obok dwunastnicy. W przypadku torbieli trzustki (przestrzeń wyścielona nabłonkiem i wypełniona płynem) można za pomocą dodatkowego narzędzia wprowadzonego przez kanał w endoskopie pobrać treść ze zmiany do badania.

W podobny sposób ocenia się czynność serca. Badanie echokardiograficzne, czyli USG serca, wykonane głowicą przyłożoną do ściany klatki piersiowej, ma ograniczoną dokładność. A przeprowadzone z przełyku pozwala wykluczyć np. obecność skrzepliny w lewym przedsionku u pacjentów z migotaniem przedsionków.

Ryzyko powikłań?

Tak jak każda procedura medyczna gastroskopia wiąże się również z pewnym ryzykiem powikłań, które dotyczą mniej niż 0,5% pacjentów i to głównie w przypadku gastroskopii leczniczej, a nie diagnostycznej. Najgroźniejsze jest przedziurawienie przełyku, żołądka lub dwunastnicy. Może również dojść do krwawienia z przewodu pokarmowego, szczególnie po endoskopowym usunięciu polipów. Ryzyko bakteriemii, czyli obecności bakterii we krwi po gastroskopii, jest porównywalne z ryzykiem bakteriemii po umyciu zębów.

lek. Grzegorz K. Jakubiak
Katedra i Zakład Farmakologii w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach

Wiedza i Życie 1/2019 (1009) z dnia 01.01.2019; Zdrowie; s. 32

Ta strona do poprawnego działania wymaga włączenia mechanizmu "ciasteczek" w przeglądarce.

Powrót na stronę główną