Wyobraźnia i sensualność – bez nich nie ma ani sztuki, ani nauki

Ten rok należał do niej. A przynajmniej tak chcieliby o sztucznej inteligencji myśleć jej twórcy, a zwłaszcza sprzedawcy – wielkie korporacje poszukujące dróg dalszej ekspansji. Przeskalowana miliardami dolarów do niebotycznych rozmiarów, wykarmiona trylionami słów i obrazów, szkolona za grosze przez biedaków z trzeciego świata. I mimo to obsadzana w roli ósmego cudu świata.

Wspaniała, ale też przerażająco skuteczna – tak mówiono o AI w obawie, że odbierze nam to, co uważaliśmy za ekskluzywnie ludzkie. Mówiono, że skomponuje piękniejszą muzykę, stworzy bardziej poruszającą poezję, godniejsze uznania malarstwo. I wreszcie – że będzie uprawiać naukę lepszą niż nasza. Tak się jednak nie stanie. Dowodzą tego filmy z tegorocznej edycji Docs+Science – niezwyczajne dokumenty o relacjach nauki i sztuki. A konkretniej – o wyobraźni i zmysłowości.

Wielcy filozofowie nie darzyli ich przesadnym szacunkiem. Przekonywali, że iluzję rzeczywistości budowaną przez zmysły zburzyć potrafią tylko racjonalne metody zdobywania wiedzy. Ale byli też inni, którzy w imaginacji widzieli łącznik między tym co konceptualne i tym, co namacalne. Za nim poszli pierwsi romantycy – Goethe, Fichte, Schelling. Ich zdaniem, źródłem odkryć naukowych miało być zmysłowe, możliwie bliskie obcowanie z przyrodą. Inspiracją do działania – jej nieskończone piękno. Sztuka, matematyka, biologia i fizyka – skończonymi tego cudu reprezentacjami, ujętymi w innych, komplementarnych językach. Eksperymenty artystyczne i naukowe – realizowanymi w praktyce pytaniami o naturę kosmosu i człowieka.

Tylko ludzie – istoty zmysłowe i cielesne – mogą być w ten sposób romantyczni. Tylko oni odczuwają cierpienie, widząc, jak maleje obszar tego, co zachwycało ich przodków. Obserwując, jak napędzane megawatami brudnej energii serwerownie wielkich modeli sztucznej inteligencji podgrzewają i tak już gorącą planetę. I tylko oni, nie maszyny, mogą ten stan rzeczy zmienić.

Filmy w sekcji Docs+Science

Vermeer. Śladami mistrza / Close to Vermeer, reż. Suzanne Raes, Dania, 79’, 2023

Geografie samotności / Geographies of Solitude, reż. Jacquelyn Mills, Kanada, 103’, 2022

Metamorfoza / Metamorphosis, reż. Pim Zwier, Królestwo Niderlandów, 98’, 2023

Isaac Asimov, wiadomość w przyszłość / Isaac Asimov, a message to the future, reż. Mathias Théry, Francja, 54’, 2022

Termodielektryk / Thermodielectric, reż. Ana Costa Ribeiro, Brazylia, 72’, 2023

Generacja Cyborg / Cyborg Generation, reż. Miguel Morillo Vega, Hiszpania, 63’ 2024