Dlaczego?

Filozof i kognitywista Daniel C. Dennett po raz kolejny mierzy się z obszerną tematyką ewolucji ludzkiego mózgu, co wprost przekłada się na objętość jego najnowszego dzieła – „Od bakterii do Bacha. O ewolucji umysłów” liczy niemal 600 stron.

Sam tytuł książki wskazuje na zamiary autora – z jednej strony ma to być rekonstrukcja niezwykle skomplikowanego i długotrwałego procesu ewolucji – od pojawienia się organizmów jednokomórkowych po zaistnienie fenomenu ludzkiej świadomości i samoświadomości, z drugiej zaś rozprawa ze zwolennikami tzw. inteligentnego projektu. Dennett traktuje tych ostatnich ze zrozumieniem – nie jest łatwo wyobrazić sobie złożoność i celowość świata przyrody bez założenia istnienia intencyjnego konstruktora życia. Zarazem pomaga im wyrwać się z jarzma myślenia celowego, czyli, jak to obrazowo określa, grawitacji kartezjańskiej. By moc owej grawitacji pokonać, należy zmienić swój sposób myślenia. Dennett rozważa w tym celu znaczenie prostego, mogłoby się zdawać, pytania „dlaczego?”. Otóż można to pytanie zinterpretować na dwa sposoby: „po co?” i „z jakiej przyczyny?”. Do pojawienia się Karola Darwina i jego sposobu tłumaczenia mechanizmów przyrodniczych dominował ten pierwszy sposób myślenia – po co cokolwiek powstało, w jakim celu zostało powołane do istnienia? Tymczasem Dennett uważa za metodologicznie bardziej wydajną tę drugą metodę dochodzenia prawdy (inżynieria odwrotna) – jakie przyczyny złożyły się na dane zjawisko? Pytanie „z jakiej przyczyny” wymaga, jak pisze autor, „opowieści o procesie wyjaśniającej zjawisko bez wskazania, czemu ono służy”.

Daniel C. Dennett, Od bakterii do Bacha. O ewolucji umysłów, przeł. Krystyna Bielecka i Marcin Miłkowski, Copernicus Center Press, Kraków 2017