Na podróżników czeka sens życia

Co wspólnego mają ze sobą Beowulf, Batman i Barbie? Wiele starożytnych legend, komiksowych sag i kinowych hitów łączy schemat opowiadania historii zwany podróżą bohatera. Tę ponadczasową strukturę narracyjną, opisaną po raz pierwszy przez mitoznawcę Josepha Campbella w 1949 roku, odnajdujemy w starożytnych eposach, takich jak Odyseja i Gilgamesz, oraz we współczesnych hitach – jak cykl o Harrym Potterze, Gwiezdne wojny i Władca Pierścieni. Wiele takich historii stało się kulturowymi wzorcami, które wyznaczają sposób, w jaki ludzie myślą o świecie i o sobie samych.

Z naszych badań wynika, że podróż bohatera nie jest zarezerwowana tylko dla legend i superbohaterów. W pracy opublikowanej ostatnio w „Journal of Personality and Social Psychology” wykazaliśmy, że ludzie, którzy postrzegają swoje życie w kategoriach podróży bohatera, odnajdują w nim większy sens. To spostrzeżenie doprowadziło nas do opracowania terapii „reinterpretacyjnej” mającej na celu wzmocnienie poczucia sensu życia i dobrostanu jednostek. Odkryliśmy, że gdy ludzie traktują swoje życie jako heroiczną podróż, rzadziej popadają w depresję i lepiej radzą sobie z wyzwaniami.

Ludzki mózg wydaje się zaprogramowany do nadawania sensu światu poprzez opowieści. Przez tysiąclecia ewolucji Homo sapiens spędził niezliczone godziny, siedząc przy ognisku i opowiadając historie o zmaganiach i triumfach. Nasze upodobanie do form narracyjnych wyjaśnia, dlaczego chętnie czytamy artykuły w czasopismach, w których punktem wyjścia jest anegdota, i dlaczego naturalnie wyrażamy nasze życie w postaci opowieści. Opowieści te łączą różne wydarzenia w ramach jednej nadrzędnej narracji, której protagonistą jest opowiadający. Pomagają ludziom zdefiniować siebie i sprawiają, że ich losy składają się na spójną całość.

Oczywiście, są historie lepsze i gorsze – niektóre budzą podziw i ekscytację, podczas gdy inne słuchaczy nudzą. Zastanawialiśmy się, czy podróż bohatera stanowi szablon do opowiedzenia bardziej zajmującej wersji własnej historii. W końcu na całym świecie służy ona jako oś fabularna najbardziej znaczących kulturowo historii.

Aby zbadać związek między historiami życia ludzi a podróżą bohatera, musieliśmy najpierw uprościć uniwersalny schemat narracyjny podany przez Campbella, który zawiera 17 kroków. Niektóre z nich w oryginalnym sformułowaniu są bardzo specyficzne, jak wykonanie „magicznego lotu” po ukończeniu zadania. Pamiętacie Dorotkę z „Czarnoksiężnika z krainy Oz”, która po pokonaniu Złej Czarownicy z Zachodu zostaje przeniesiona przez latające małpy do Szmaragdowego Grodu? Inne są oderwane od współczesnej kultury, jak napotykanie „kobiet-kusicielek”. Skondensowaliśmy zatem owe 17 kroków do siedmiu elementów, które można znaleźć zarówno w legendach, jak i w życiu codziennym: protagonista, zmiana okoliczności, zadanie, sojusznicy, wyzwanie, osobista transformacja oraz jej konsekwencje.

Na przykład we Władcy Pierścieni J.R.R. Tolkiena, Frodo (protagonista) opuszcza swój dom w Shire (zmiana), aby zniszczyć Pierścień (zadanie). Sam i Gandalf (sojusznicy) pomagają mu stawić czoła wrogim siłom Saurona (wyzwanie). On sam odkrywa nieoczekiwaną wewnętrzną siłę (transformacja) i ostatecznie wraca do domu, aby pomóc przyjaciołom, których pozostawił (konsekwencje). W codziennym życiu młoda kobieta (protagonistka) może przeprowadzić się do Los Angeles (zmiana), mieć pomysł na nowy biznes (zadanie), uzyskać wsparcie od rodziny i przyjaciół (sojusznicy), pokonać zwątpienie w siebie po początkowej porażce (wyzwanie), wyrosnąć na pewną siebie i odnoszącą sukcesy liderkę (transformacja), a ostatecznie pomóc swojej społeczności (konsekwencje).

Dzięki naszej skondensowanej wersji podróży bohatera przyjrzeliśmy się związkowi pomiędzy sposobem, w jaki ludzie opowiadali historie swojego życia, a poczuciem jego sensu. W ramach czterech oddzielnych badań zebraliśmy historie życia od ponad 1200 osób, w tym uczestników online i grupy dorosłych w średnim wieku w Chicago. Wykorzystaliśmy również kwestionariusze do pomiaru poczucia sensu życia uczestników, poziomu zadowolenia z życia i stopnia depresji.

Następnie zbadaliśmy ich historie pod kątem siedmiu elementów podróży bohatera. Odkryliśmy, że ludzie, w których historiach życia dało się wyróżnić więcej z tych elementów, odczuwali większy sens życia, większą satysfakcję i słabszą depresję. Ci „bohaterowie” (mężczyźni i kobiety w równym stopniu postrzegali swoje życie jako podróż bohatera) relacjonowali większą świadomość własnej odrębności niż inni uczestnicy, a także więcej nowych przygód, wyraźnie wyznaczonych sobie celów, przyjaciół itd.

Odkryliśmy również, że narracje traktowane w kategoriach podróży bohatera zapewniały więcej korzyści niż pozostałe, w tym fundamentalny „łuk odkupienia”, w którym życie danej osoby przechodzi od porażki do triumfu. Oczywiście, odkupienie jest często częścią „transformacyjnego” aspektu podróży bohatera, lecz w porównaniu z osobami, których historia życia zawierała tylko narrację odkupieńczą, ci, u których obejmowała ona wszystkie elementy podróży bohatera, relacjonowali wyższy poziom poczucia sensu życia.

Z kolei zastanawialiśmy się, czy nadanie swojej historii charakteru podróży bohatera zwiększa poczucie sensu życia. Opracowaliśmy terapię „reinterpretacyjną”, w której ramach zachęcaliśmy ludzi do ponownego opowiedzenia swojego życia. Uczestników zachęcaliśmy do rozpoznania każdego z siedmiu elementów podróży bohatera w swoim życiu, a następnie połączenia ich w spójną narrację.

Przeprowadziwszy sześć tur badawczych z udziałem ponad 1700 uczestników, potwierdziliśmy, że terapia reinterpretacyjna okazała się efektywna – pozwoliła ludziom zobaczyć swoje życie w kategoriach podróży bohatera, co z kolei sprawiło, że nabrało ono dla nich większego sensu. Uczestnicy poddani tej terapii wykazywali również wyższy poziom dobrostanu i większą odporność w obliczu osobistych wyzwań; osoby te miały pozytywniejsze podejście do przeszkód i radziły sobie z nimi kreatywniej.

Co istotne, nasza terapia wymagała dwóch kroków – zidentyfikowania siedmiu elementów narracji i połączenia ich w spójną całość. Przy okazji innych badań odkryliśmy, że ograniczenie się tylko do pierwszego lub do drugiego kroku – na przykład, opisywanie aspektów swojego życia w kategoriach podróży bohatera bez łączenia ich ze sobą – miało znacznie mniejszy wpływ na poczucie sensu życia niż wykonanie obydwu.

Co więcej, nasza terapia zwiększała tendencję uczestników do dopatrywania się większego sensu także w innych okolicznościach. Na przykład po reinterpretacji swoich historii zgodnie z naszymi podpowiedziami ludzie dostrzegali więcej regularności w pozornie przypadkowych ciągach liter na ekranie komputera.

Każdy może zacząć postrzegać swoje życie w kategoriach podróży bohatera – i skłonni jesteśmy przyjąć, że ludzie mogą również czerpać korzyści z podejmowania choćby małych kroków w kierunku nadania swojemu życiu bardziej heroicznego wymiaru, na przykład poprzez rozpoznanie wyznawanych przez siebie wartości i postawienie ich na pierwszym miejscu w codziennym życiu. Możemy nawiązywać przyjaźnie i zdobywać nowe doświadczenia. Wyznaczać sobie cele na wzór tych z klasycznych podróży bohatera, aby utrzymać wysoki poziom motywacji, i podejmować wyzwania, by doskonalić swoje umiejętności. Możemy także zrobić bilans lekcji, jakich udzieliło nam życie, a także sposobów na pozostawienie pozytywnego dziedzictwa na rzecz naszej społeczności lub naszych bliskich.

Aczkolwiek raczej nie uratujemy świata jako takiego, możemy uratować samych siebie. Możemy stać się bohaterami w historii własnego życia, co przynajmniej sprawi, że będzie ona bardziej zajmująca.

Dziękujemy, że jesteś z nami. Pulsar dostarcza najciekawsze informacje naukowe i przybliża wyselekcjonowane badania naukowe. Jeśli korzystasz z publikowanych przez Pulsar materiałów, prosimy o powołanie się na nasz portal. Źródło: www.projektpulsar.pl.