Nagrody Nobla 2020
Nożyczki molekularne
Nagroda w dziedzinie chemii przypadła w udziale dwóm kobietom. Francuzka Emmanuelle Charpentier i Amerykanka Jennifer A. Doudna dostały to wyróżnienie za opracowanie zaledwie kilka lat temu metody precyzyjnej manipulacji genetycznej, znanej pod skrótową nazwą CRISPR/ Cas. Pozwala ona na dokładne cięcie DNA i do pewnego stopnia jest ulepszeniem mechanizmu stosowanego przez naturę do obrony przed wirusami. Ma olbrzymie znaczenie, bo pozwala na modyfikację genomu organizmów żywych. Co ważne, jest dość prosta, tania i bardzo wydajna. Wymaga tylko uzyskania odpowiedniego RNA, który pokazuje, gdzie ciąć, oraz enzymu Cas, który dokonuje cięcia.
Dzięki tej technice można m.in. wycinać z DNA fragmenty kodujące niektóre choroby, a także wymuszać na bakteriach czy innych prostych organizmach produkcję paliwa, leków lub innych materiałów. W planach jest tworzenie roślin odpornych na choroby oraz leczenie chorób genetycznych, np. anemii sierpowatej. (MD)
Kolejna nagroda dla astronomów
Tegoroczna decyzja komisji noblowskiej kolejny raz pokazuje wagę badań podstawowych i tych prowadzonych na granicy naszego poznania. Połowa nagrody w dziedzinie fizyki przypadła Rogerowi Penziasowi za prace teoretyczne dotyczące opisu czarnych dziur. W latach 1964 i 1965 stworzył on umożliwiające to metody matematyczne. Pokazał też, że czarne dziury mogą powstawać z realnych gwiazd i innych zagęszczeń materii. Dalsze prace noblisty dotyczyły problemu rotujących czarnych dziur, z których – jak wykazał Penrose – można w pewnych wypadkach odzyskać część energii. Dwójka pozostałych noblistów, Reinhard Genzel i Andrea Ghez, przez ponad 30 lat kierowała niezależnymi zespołami obserwującymi centrum Drogi Mlecznej. Dzięki tym wieloletnim badaniom, których przeprowadzenie było możliwe m.in. dzięki znaczącym udoskonaleniom technik obserwacyjnych przez laureatów, udało się przeanalizować orbity gwiazd poruszających się niemal dokładnie w galaktycznym centrum. Analiza ta wykazała, że w centrum Drogi Mlecznej znajduje się czarna dziura o masie ok. 4 mln mas Słońca – taka, jakiej powstanie opisał wcześniej Penrose. (WŚ)
Podstępny HCV
Nagroda w dziedzinie medycyny i fizjologii trafiła w tym roku do trzech odkrywców wirusa odpowiedzialnego za zapalenie wątroby typu C. Amerykanie Harvey J. Alter i Charles M. Rice oraz Brytyjczyk Michael Houghton, który obecnie pracuje na University of Alberta w Kanadzie, jeden po drugim, jak w naukowej sztafecie, tropili długo nieznany zarazek. Prof. Harvey Alter w 1972 r. pierwszy zauważył – badając pacjentów po transfuzjach krwi – że do rozwoju zapalenia wątroby doszło u nich nie z powodu wcześniej opisanych wirusów A ani B, lecz innego tajemniczego zarazka. Określono go mianem „non A, non B” – a trop podjął drugi z laureatów, prof. Houghton, który w 1989 r. zdołał wyizolować jego sekwencję genetyczną, nadając mu nazwę HCV (z ang. hepatitis C virus – wirus zapalenia wątroby typu C). Ostatecznie prof. Charles Rice wstrzyknął genetycznie zmodyfikowany wirus do wątroby szympansów i wykazał, że HCV jest w stanie sam wywołać chorobę.
Sukces trójki noblistów utorował drogę do wdrożenia badań krwi, która po wykryciu w niej HCV nie nadaje się do transfuzji, oraz do opracowania skutecznego leczenia przewlekłego zakażenia, które u wielu chorych kończyło się marskością wątroby i rakiem tego narządu. To zresztą nadal problem w skali globalnej, gdyż bez rutynowych testów pod kątem wykrycia podstępnie tlącej się infekcji HCV większość ludzi nie wie, że powinni się zdiagnozować i leczyć. (PAW)
Literatura, działania na rzecz pokoju i ekonomia
Literacką Nagrodę Nobla otrzymała amerykańska poetka Louise Glück. Jest 16. kobietą, która dostała literackiego Nobla od samego początku przyznawania tej nagrody. Laureatem Pokojowej Nagrody został Światowy Program Żywnościowy za działania na rzecz zwalczania głodu i na rzecz zapobiegania wykorzystywania głodu jako broni w czasie wojny i konfliktu. Nagroda z ekonomii trafiła do Paula R. Milgroma i Roberta B. Wilsona za wkład w teorię aukcji, badającą zachowania i strategie uczestników takich transakcji w sektorze prywatnym i publicznym. (OOŚ)