Listy czytelników
Sowy i skowronki. Co naprawdę decyduje o naszej produktywności
Nasz zegar biologiczny, regulujący funkcjonowanie w cyklu dobowym, odpowiada nie tylko za sen, lecz także za wahania czujności, nastroju i motywacji. Działa jak sinusoida – z okresami wysokiej i niskiej aktywności. O ile chronotyp (czyli nasza indywidualna skłonność do bycia bardziej osobą poranną albo wieczorną) wskazuje, kiedy ta sinusoida osiąga szczyt, o tyle drugi, dotąd niemal całkowicie pomijany wymiar – wyrazistość rytmu, czyli jego subiektywna amplituda – opisuje, jak duża jest różnica między „najlepszymi” a „najgorszymi” dla nas godzinami, a więc między szczytem a dołkiem. Osoby o wysokiej wyrazistości czują się znakomicie w swoich ulubionych godzinach, ale praktycznie nie funkcjonują w innych, podczas gdy osoby o niskiej wyrazistości utrzymują stabilniejszy poziom aktywności w ciągu całego dnia.
Aby zbadać, na ile subiektywne odczucia amplitudy rytmu okołodobowego mają odzwierciedlenie w aktywności mózgu, badacze z UW, w tym Patrycja Ściślewska, zastosowali zaawansowane techniki neuroobrazowania. Uczestnicy eksperymentu, 37 zdrowych mężczyzn w wieku 20–30 lat, zostali poddani skanowaniu metodą fMRI. Badano aktywność mózgu podczas wykonywania standaryzowanego zadania, tzw. monetary incentive delay task, związanego z oczekiwaniem na nagrodę pieniężną. Pozwala ono aktywować układ nagrody w mózgu. Wygląda to jak gra, w którą ludzie grają, leżąc w skanerze. W ręku trzymają kontroler z przyciskami. Na ekranie pojawiają się symbole: kwadraty zapowiadają wygraną, a kółka – stratę. Uczestnicy muszą jak najszybciej nacisnąć guzik, by zdobyć pieniądze albo ich nie stracić. Naukowcy rejestrowali pracę mózgu zarówno w momencie oczekiwania na wynik, jak i wtedy, gdy badani dostawali już informację zwrotną. Równolegle poproszono uczestników o wypełnienie kwestionariuszy psychologicznych oceniających m.in. cechy osobowości.
Okazało się, że wyrazistość rytmu okołodobowego ma zaskakująco silny związek z negatywnymi emocjami i unikaniem kar. Osoby z wyraźnym rytmem okołodobowym reagowały silniej na negatywne bodźce, ich mózg mocniej reagował na potencjalne zagrożenie. W fazie oczekiwania na karę zaobserwowano u nich zwiększoną aktywność w polu brzusznym nakrywki. Gdy tracili pieniądze, silniej aktywował się u nich także lewy biegun potyliczny – fragment kory potylicznej, odpowiedzialny m.in. za przetwarzanie bodźców wzrokowych. Co więcej, odkrycia neuronalne znalazły potwierdzenie w analizie danych psychometrycznych – ta sama grupa uzyskiwała w kwestionariuszach wyższe wyniki w zakresie neurotyczności, czyli skłonności do przeżywania lęku, stresu i negatywnych emocji, jak złość.
Wyrazistość rytmu nie zależy od chronotypu. Zarówno sowa, jak i skowronek mogą mieć równie wyraźny lub wypłaszczony rytm. Ma to ogromne znaczenie w codziennym życiu. Osoby o niskiej wyrazistości – czyli z równiejszym poziomem energii – prawdopodobnie łatwiej będą znosić pracę zmianową i nieregularny tryb dnia. Dlatego lepiej poradzą sobie jako pielęgniarki na nocnych dyżurach czy piloci, którzy często zmieniają strefy czasowe, bo ich organizm łatwiej dopasuje się do nowych warunków. Z kolei dla osób z wysoką wyrazistością każde odejście od rutyny może być bardziej obciążające i szybko odbije się na ich samopoczuciu czy produktywności.
Newsletter Serwisu Naukowego UW
Dwa stulecia
W 2025 r. mija 200 lat od powstania Obserwatorium Astronomicznego Uniwersytetu Warszawskiego. Jego korzenie sięgają 1816 r., gdy powstała Katedra Astronomii tworzonego wówczas Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego. Jej kierownikiem został Franciszek Armiński, który zaangażował się w projekt wybudowania obserwatorium w Alejach Ujazdowskich. Budowa trwała w latach 1820–1824, a gmach oddano do użytku 18 sierpnia 1825 r. Przez lata Obserwatorium stale się rozwijało. Przez cały ten okres nie tylko kształciło kolejne pokolenia astronomów, lecz także brało udział w rozwoju badań kosmosu. Współcześnie badania prowadzone są w nowoczesnych placówkach w Ostrowiku oraz w Las Campanas w Chile. Instytucja pozostaje jednym z najważniejszych ośrodków astronomicznych w Polsce.
Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego
Zapraszamy do pisania listów na adres e-mail: wiedzaizycie@wiz.pl