Swawolące ośmiornice, czyli badanie nietrzeźwych głowonogów
W Sekcji Archeo w pulsarze prezentujemy archiwalne teksty ze „Świata Nauki” i „Wiedzy i Życia”. Wciąż aktualne, intrygujące i inspirujące.
Choć badanie może wydaje się zasługiwać na Ig Nobla, naukowcy, którzy za nim stoją, twierdzą że „odlot” u głowonogów pozwala lepiej poznać korzenie rozwoju społeczeństw w królestwie zwierząt – w tym także u ludzi. „Lubimy wiedzieć, skąd pochodzimy – mówi Gül Dölen, neurobiolog z Johns Hopkins School of Medicine i współautor publikacji w Current Biology – MDMA to niezwykłe narzędzie, które umożliwia badanie zachowania zwierząt różnych gatunków”.
MDMA (3,4-metylenodioksymetamfetamina) wiąże się z białkami transportującymi w neuronach, znacznie zwiększając dostępność związku przekazującego sygnały – serotoniny. Ten jej zalew powoduje uczucie euforii i wprawia w towarzyski nastrój. Większość badań z użyciem tego związku prowadzono na myszach i szczurach, które reagują podobnie do ludzi.
Drogi gryzoni i ludzi rozeszły się w drzewie ewolucji około 75 mln lat temu. Od ośmiornic dzieli nas przepaść 500 mln. Mózgi ośmiornic, będących bezkręgowcami, bardzo różnią się od naszych – nie ma w nich takich obszarów, jak kora mózgowa, jądra podstawne czy jądra półleżące, które zwykle wiążemy ze złożonymi zachowaniami interpersonalnymi. Badanie, w jaki sposób serotonina wpływa na stworzenie tak stare ewolucyjnie i odmienne od człowieka – różniące się od nas dużo bardziej niż na przykład szczur – może rzucić nowe światło na problem, czy związki sygnałowe zawsze odgrywały rolę mediatora przyjaznych interakcji, czy też funkcja ta rozwinęła się na drodze ewolucji w późniejszym okresie, mówi Dölen.
Dölen i drugi autor badania Eric Edsinger, pracownik naukowy Marine Biological Laboratory w Woods Hole (Massachusetts), umieszczali pary trzeźwych ośmiornic z gatunku Octopus bimaculoides – z natury aspołecznych – we wspólnym zbiorniku. Jedno ze zwierząt z każdej pary było zabezpieczone koszem z siatki. W rezultacie stworzenie mogło widzieć, czuć zapach i dotykać drugiej ośmiornicy, ale zwierzęta nie mogły ze sobą walczyć. Zgodnie z oczekiwaniami swobodnie pływające ośmiornice decydowały się spędzać większość czasu w przeciwnym kącie zbiornika, możliwie jak najdalej od osobnika zamkniętego w klatce.
Uległo to całkowitej zmianie, kiedy wolną ośmiornicę wprowadzano do zbiornika zawierającego rozpuszczony MDMA, a następnie przeniesiono ponownie do zbiornika eksperymentalnego. Po zażyciu narkotyku głowonogi, niczym ludzie na imprezie, rozluźniały się, poruszały kończynami i koziołkowały, jak gdyby tańczyły. Spędzały także dużo więcej czasu w pobliżu klatki z zamkniętym partnerem, czasami próbując go dotknąć lub nawet wykonując w stosunku do siatkowego pojemnika ruchy przypominające przytulanie.
Reakcje ośmiornic sugerują, że obszary ludzkiego mózgu związane tak blisko z relacjami społecznymi i życzliwością mogą stanowić raczej ewolucyjne przypadki niż niezbędne elementy, mówi Dölen. „To ponownie uwydatnia, jak ważne jest zrozumienie funkcji na poziomie molekularnym – dodaje. – Koncentrowanie się na obszarach mózgu nie pozwala nam zobaczyć pełnego obrazu”.