Dzień Śmierdziela nie zawodzi, czyli Ig Noble rozdano

Niczym Dzień Świstaka, co roku nieubłaganie nastaje Dzień Śmierdziela, czyli dzień ogłoszenia laureatów nagród o nazwie Ig Nobel. Śmierdziel (ang. Stinker), maskotka wydarzenia, to Myśliciel (ang. Tinker), Auguste’a Rodina, który – strącony z piedestału – upadł na plecy, z uniesionymi kolanami, przez co (tak jakby) wypina na świat swój tyłek. Powalony posąg nomen omen przewrotnie, ale i celnie ilustruje ideę nagród nazywanych czasami, jakże błędnie, antyNoblami. Otóż odkrycia naukowe lub idee, które na pozór śmieszą, a może nawet brzydko pachną, mogą – gdy spojrzeć na nie z odmiennej perspektywy – okazać się całkiem wartościowe. Jak ujmują to organizatorzy, Ig Noble „honorują osiągnięcia, które sprawiają, że ludzie najpierw się śmieją, a później myślą”.

Igi przyznawane są od 33 lat. Niegdyś gala wręczenia nagród odbywała się we wnętrzu Sanders Theatre na Harvard University, ale już od czterech lat, ze względu na epidemię Covid-19, ceremonia ma charakter wirtualny – łączy uczestników i gości w Internecie. Nie zmieniło się natomiast to, że odbywa się w atmosferze zgrywy, na luzie, w czym wszyscy odnajdują się świetnie, wliczając w to autentycznych laureatów nagród Nobla ucinających sobie wesołe pogawędki z nagrodzonymi.

Aby oddać podniosłą atmosferę uroczystości, przedrukowujemy w całości, w oryginale, uroczystą mowę powitalną wygłoszoną – po uprzednim wzmocnieniu się krzepkim łykiem ze szklanki – przez nobliwą, 91-letnią prof. Jean Berko Gleason, światowej sławy psycholingwistkę: „Welcome, welcome!”.

A oto tegoroczni laureaci:

Chemia i geologia

Za wyjaśnienie, dlaczego naukowcom zdarza się lizać skały:

Jan Zalasiewicz

Brytyjski geolog, którego rodzice pochodzą z Polski, wykładowca Uniwersytetu w Leicesterze, zwraca uwagę, że gdy polizać minerał – czyli sprawić, że ścianki będą wilgotne – widać na nim dokładniej to, co dla geologa ma znaczenie kluczowe. Wszyscy to chyba znamy ze spacerów po plaży, gdy czasem jakiś kamyk leżący w wodzie przykuwa uwagę swym pięknem tak bardzo, że nie potrafimy się oprzeć i bierzemy go na pamiątkę. A później, po wyjęciu z kieszeni w domu przekonujemy się, że suchy już nie prezentuje się okazale i stwierdzamy, że by odzyskał dawną magię, trzeba ponownie włożyć go do wody. Cenna uwaga od laureata: w czasie deszczu nie trzeba lizać skał! I dodatkowy argument: smak skały także może nam powiedzieć wiele o danym minerale.

Przy tej okazji laureat Nagrody Nobla z medycyny z 1993 r. Rich Roberts, ubrany w czarną czapeczkę z kutasikami, z których zwisały gałki oczne, wyznał zakłopotany, że dotąd nie nauczył się lizać skał. I że w młodości chciał zostać bilardzistą, ale nie wyszło, przez co przegrał swą szansę na sławę. O czym donosimy, bo był to jeden najdonioślejszych momentów tegorocznej ceremonii i z pewnością zapisze się w annałach.

Literatura

Za zbadanie wrażenia, jakie odczuwają ludzie, powtarzając jedno słowo, wiele, wiele, wiele, wiele, wiele, wiele, wiele razy:
Chris Moulin, Nicole Bell, Merita Turunen, Arina Baharin i Akira O'Connor.

Naukowcy chcieli sprawdzić, kiedy zaczynamy się czuć nieswojo, powtarzając kolejno to samo słowo. Badanie dotyczy wciąż słabo rozpoznanego zjawiska określanego – w przeciwieństwie do déjà vu – jako jamais vu. Mamy z nim do czynienia go, gdy coś dobrze nam znanego – na przykład powtarzana często czynność – zaczyna wydawać się czymś nowym, obcym, doświadczanym po raz pierwszy. Laureatom serdecznie pogratulowano, pogratulowano, pogratulowano, pogratulowano, pogratulowano, pogratulowano, pogratulowano, pogratulowano, pogratulowano, pogratulowano, za co bardzo dziękowali, dziękowali, dziękowali, dziękowali, dziękowali, dziękowali, dziękowali, dziękowali, dziękowali, dziękowali, dziękowali, dziękowali, dziękowali.

Inżynieria mechaniczna

Za wykorzystanie martwych pająków jako mechanicznych chwytaków:
Te Faye Yap, Zhen Liu, Anoop Rajappan, Trevor Shimokusu i Daniel Preston.

Wykorzystując fakt, że odnóża pająka zginają się nie dzięki mięśniom (jak choćby u człowieka), a za sprawą ciśnienia hydraulicznego (prostują się jak napełniany wodą podłużny balonik), naukowcy udowodnili, że można wykorzystać je jako chwytaki do przenoszenia nawet znacznych ciężarów. To wspaniałe osiągnięcie nekrorobotyki, które na pewno bardzo nam się przyda, gdy skolonizujemy jakąś planetę zamieszkałą przez wielkie pajęczaki.

Zdrowie publiczne

Za wynalezienie toalety monitorującej stan zdrowia:
Seung-min Park

Toaleta ta wykorzystuje różnorodne technologie, jak pasek testowy do analizy moczu, kamery i czujniki do analizy defekacji, a także moduł łączności bezprzewodowej. Albowiem – jak przytomnie zauważyli koreańscy naukowcy – lepiej zapobiegać chorobom niż je leczyć, a analiza tego, co wydalamy, ma temu właśnie służyć. Seung-mi Park reklamuje ów wynalazek chwytliwym hasłem „Don’t waste your waste”, którego zgrabną grę językową jednakowoż trudno przełożyć na polski bez posiłkowania się słowami, które nie pachną najlepiej.

Komunikacja

Za badanie aktywności umysłowych osób biegłych w mówieniu wspak:
María José Torres-Prioris, Diana López-Barroso, Estela Càmara, Sol Fittipaldi, Lucas Sedeño, Agustín Ibáñez, Marcelo Berthier i Adolfo García.

Mówienie „od tyłu” – tu: „łuty do” – jest jednym z najbardziej fascynujących, wciąż niezbadanych fenomenów neurolingwistyki. Są regiony i środowiska, na przykład w Hiszpanii i Francji, gdzie mówienie wspak jest kultywowaną tradycją, elementem lokalnej kultury lub rodzajem grypsery, gdy chce się komunikować w sposób trudno zrozumiały dla obcych. Badanie tego zjawiska to nic innego, jak rozpoznawanie wzorca, w jaki sposób mózg układa fonemy, cegiełki mowy. Dlaczego dla jednych jest to proste, a dla innych tak trudne?

Medycyna

Za liczenie włosów w nozdrzach nieboszczyków:
Christine Pham, Bobak Hedayati, Kiana Hashemi, Ella Csuka, Tiana Mamaghani, Margit Juhasz, Jamie Wikenheiser i Natasha Mesinkovska.

Ta chwila grozy mutującej w groteskę musiała nastać – inaczej Ig Noble nie byłyby przecież Ig Noblami. Tym razem nagrodzono więc zespół, który postanowił sprawdzić, czy aby liczba włosów w lewym nozdrzu danych zwłok jest równa liczbie włosów w nozdrzu prawym (nie jest). Dlaczego naukowczynie zwęszyły tu dobry temat? Otóż włosy w nosie chronią nas niczym filtr przed różnymi szkodliwymi paskudztwami: drobinami pyłu, alergenami, cząsteczkami skażonymi przez patogeny itd. Być może zatem ich policzenie jest krokiem ku jakimś doniosłym ustaleniom związanym z naturalną odpornością ludzkiego organizmu. Być może.

Żywienie

Za ustalenie, w jaki sposób naelektryzowane sztućce i słomki do napojów mogą zmieniać smak jedzenia:
Homei Miyashita i Hiromi Nakamura.

Jak ustalili japońscy badacze, jeśli podłączyć, powiedzmy, widelec do baterii, zmieni to smak pożywienia. Może na przykład sprawić, że niesolone jedzenie wyda nam się posolone. Gdyby rzeczywiście działałoby to w ten sposób, nadciśnieniowcy, którzy w trosce o zdrowie odstawiają sól, mieliby powód do radości. Szansę, by się o tym przekonać, podobno zyskamy jeszcze w tym roku. Rynek wyraził zainteresowanie wynalazkiem, wkrótce ruszy produkcja.

Edukacja

Za metodyczne badanie stanu znudzenia nauczycieli i uczniów:
Katy Tam, Cyanea Poon, Victoria Hui, Wijnand van Tilburg, Christy Wong, Vivian Kwong, Gigi Yuen i Christian Chan.

Nie uwierzycie: istnieje relacja między znudzonym nauczycielem a znudzonymi uczniami! To znaczy, że jeśli nauczyciel będzie wydawał się znudzony, uczniowie także nie będą tryskać entuzjazmem do nauki! Niesamowite! I to wszystko zostało zobrazowane na fascynujących wykresach, słupkach, tabelach… Niestety, autor tych słów nie jest w stanie zrelacjonować tego fenomenu szerzej i dogłębniej, albowiem przysnął w trakcie oglądania prezentacji, za co – niezmiernie zawstydzony – najmocniej przeprasza.

Psychologia

Za uliczne eksperymenty mające na celu sprawdzenie, ilu przechodniów zatrzymuje się, aby spojrzeć w górę, gdy widzą inne osoby patrzące w górę:
Stanley Milgram, Leonard Bickman i Lawrence Berkowitz.

Rzadko zdarza się, by Ig Nobla przyznano z takim poślizgiem. Tym razem doceniono badanie przeprowadzone w roku, w którym człowiek pierwszy raz postawił stopę na Księżycu. Notabene główny nagrodzony – Stanley Milgram – to naukowiec o doniosłym dorobku, autor m.in. kontrowersyjnego eksperymentu badającego posłuszeństwo wobec autorytetów, podczas którego testowani poddawali (tak myśleli) na rozkaz torturom inne osoby. W tym przypadku chodziło o sprawdzenie, ile osób, widząc kogoś obcego stojącego w miejscu i patrzącego w górę, również spojrzy w górę. I czy liczba osób patrzących w górę będzie miała wpływ na to, czy ktoś również przystanie i spojrzy w górę. Eksperyment przeprowadzono na przejściu ulicznym w Nowym Jorku. Jeśli wydaje się państwo, że znacie odpowiedź na pytanie, czy przy tłumie osób patrzących w górę przystanie i spojrzy w górę więcej osób, niż przy samotnej osobie, to tak, macie rację. I tak, jest to odpowiedź logiczna.

Fizyka

Za zbadanie, w jakim stopniu aktywność seksualna sardeli wpływa na ruchy wód oceanu:
Bieito Fernández Castro, Marian Peña, Enrique Nogueira, Miguel Gilcoto, Esperanza Broullón, Antonio Comesaña, Damien Bouffard, Alberto C. Naveira Garabato i Beatriz Mouriño-Carballido.

Mówi się, że nie ma we Wszechświecie siły większej niż miłość. Skoro może przenosić góry, to przecież wzburzenie wód oceanu to pestka. Jak utrzymują nagrodzeni naukowcy, akty seksualne sardeli – niewielkich rybek, które kupujemy w puszkach jako anchois – mają na mieszanie się wód w górnych partiach oceanu wpływ znaczący. Zuchy! Naukowcy rozważali także, jakie znaczenie wywołane w ten sposób ruchy wód mogą mieć dla klimatu. My jednak niecierpliwie czekamy, aż zbadają skutki życia seksualnego wielorybów.

Obejrzyj galę rozdania Ig Nobli 2023: