Najważniejsze w 2023 roku według Tomasza Targańskiego

Z jednej strony zasoby wiedzy naukowej cały czas rosną, podwajając się co 12 lat, z drugiej – coraz więcej wynalazków i odkryć nie przynosi przełomów. Do takich wniosków doszli autorzy analizy opublikowanej w „Nature”, przeprowadzonej na podstawie 45 mln publikacji i 4 mln patentów od 1945 do 2023 r. Powszechnie akceptowana teoria postępu naukowego mówi, że jest to proces endogeniczny, w którym gromadzenie wiedzy umożliwia dalszy postęp (to właśnie miał na myśli Newton, mówiąc, że widzi dalej, bo „stoi na ramionach olbrzymów”). Badacze z University of Arizona i University of Minnesota wykazali, że tryby tej maszynerii mogą się zacierać, ponieważ procentowy udział naruszających dotychczasowe status quo drastycznie spada. Rośnie zaś odsetek tych, które wzmacniają dotychczasowe teorie. Wśród najważniejszych przyczyn tego zjawiska naukowcy wymieniają postępującą specjalizację. Czytajcie tutaj.

Zapoczątkowany kilka lat temu publicystyczny nurt „ludowej” historii Polski wreszcie doczeka się naukowej riposty. Na ten właśnie cel przeznaczony jest grant w wysokości miliona złotych z Narodowego Programu Rozwoju Humanistyki. Zadaniem historyków z Uniwersytetu w Białymstoku, którzy go otrzymali, będzie napisanie nowej historii chłopów polskich. Zespół skupiony wokół prof. Cezarego Kuklo zapowiada stworzenie dzieła zniuansowanego, przedstawiającego życie mieszkańców wsi w różnych odcieniach szarości i odnoszącego się do nagromadzonych w ostatnich latach mitów m.in. o niewolniczym statusie chłopów. Publikacja ma pojawić się za ok. 3 lata. Ostatnie syntetyczne ujęcia poświęcone chłopom polskim od średniowiecza po XX wiek, powstały w latach 70. XX w.

Autorzy artykułu opublikowanego w „Proceedings of the National Academy of Sciences” zaproponowali poszerzenie opracowanej przez Karola Darwina teorii ewolucji na systemy nieożywione. Skoro życie na naszej planecie ewoluuje w kierunku coraz bardziej złożonych i różnorodnych stanów – twierdzą – to zjawisko do może dotyczyć również planet, gwiazd, atomów czy minerałów. Oznaczałoby to, że ewolucja jest wszechobecna, a poszczególne systemy – ożywione i nieożywione – nieustannie na siebie oddziałują (aby np. mogło powstać życie w sensie biologicznym, najpierw musiała nastąpić ewolucja minerałów). Naukowcy sformułowaną przez siebie zasadę nazwali „prawem rosnącej informacji funkcjonalnej” (Law of Increasing Functional Information). Czytajcie tutaj.

Nature Index to prestiżowy ranking uwzględniający liczbę prac opublikowanych w najbardziej renomowanych czasopismach naukowych oraz udział autorów z danej instytucji wśród współautorów tych prac. W 2023 r. pierwsze miejsce w kategorii nauk przyrodniczych (obejmującą fizykę, chemię, biologię oraz naukę o Ziemi i środowisku) zajęli naukowcy z Chin i chińskich placówek zajęli, detronizując tym samym badaczy pracujących w Stanach Zjednoczonych. Państwo Środka wyprzedziło też USA pod względem całościowej liczby współautorów publikacji naukowych (tzw. Share) ze wszystkich dziedzin.