Mieszkańcy jezior i odwiedzający ujawnią się przez naukowcami obywatelskimi

22 maja, w Dniu Różnorodności Biologicznej wolontariusze z całego pobiorą próbki wody jezior ze swojej okolicy. Nie będą oczywiście badali wszystkich zbiorników. Inicjatorzy projektu, uczeni ze Swiss Federal Institute of Technology, wytypowali ok. 5 tys. interesujących ich akwenów. O tym, które ostatecznie wybrali do badań, poinformują owych wolontariuszy – naukowców obywatelskich – tuż przed akcją.

Celem tego działania jest zebranie środowiskowego DNA (eDNA – environmental DNA). To fragmenty kwasu dezoksyrybonukleinowego, które trafiają do otoczenia wraz ze złuszczonymi nabłonkami, pyłkiem, płynami ustrojowymi itp. Analizując je, można się zorientować, jakie gatunki zasiedlają dany teren. „W przypadku jezior informacje na temat eDNA mogą być szczególnie cenne” – uważa Kristy Deiner, kierowniczka projektu. Trafiają do nich bowiem próbki z zasilających je rzek oraz z gleby czy powietrza. A także prosto od gatunków żyjących w samym zbiorniku oraz w jego pobliżu.

Akcje polegające na zbieraniu informacji środowiskowych, odbywają się nie od dziś. Instytut Oceanologii Polskiej Akademii Nauk regularnie prosi wolontariuszy o pozyskanie próbek wody, planktonu czy plastiku – zarówno z wybrzeży, jak i z samych akwenów. Jeden z takich projektów przyczynił się niedawno do odkrycia, że po latach absencji do Morza Bałtyckiego powrócił morszczyn pęcherzykowaty – cenny środowiskowo gatunek brunatnic. To jeden z projektów nauki obywatelskiej, który ma na celu angażowanie lokalnej społeczności oraz zdobycie wiedzy na temat miejscowych ekosystemów. Są jednak i takie, które – jak Global Lake Sampling – mają dużo większy zasięg.

San Francisco State University oraz Natural History Museum z Los Angeles organizują projekt ZomBee polegający na zbieraniu pszczół wykazujących nieprawidłowe zachowanie (np. mających problemy z lotem). Zapylacze te mogą być zainfekowane pasożytniczymi gatunkami much, a osoby, które badają osłabione owady i podążają za instrukcjami projektu, potwierdzają to przypuszczenie lub je negują. W ten sposób zbierane są cenne dane na temat stanu zdrowia cennych owadów.

Prowadzony przez NASA projekt GLOBE Observer Trees wymaga od wolontariuszy zainstalowania aplikacji, która pozwala z zadowalającą precyzją zmierzyć wysokość dowolnego drzewa od samej podstawy do czubka korony i przesłać wynik do bazy. Te dane zestawiane są z pomiarami dokonywanymi przez satelitę ICESat-2, która określa wysokość poszycia leśnego. Dzięki wartościom uzyskiwanym przez wolontariuszy z poziomu podłoża, ocena ziemskich lasów jest dokładniejsza i bardziej wiarygodna.

Global Like Sampling jest jednak na tle podobnych inicjatyw szczególny.

Po pierwsze, do tej pory nie wykorzystywano analizy eDNA do zbierania danych ekologicznych. Po drugie, badacze ze Swiss Federal Institute of Technology, planując działanie na tak dużą skalę, założyli synchronizację działań: próbki mają być pobrane wszędzie tego samego dnia. Dlaczego? Ma to wymiar symboliczny – ludzie z całego świata, niemal w tym samym momencie i to w nieprzypadkowym dniu, poświęcą swoją uwagę środowisku. Uczonym zależy także na tym, żeby uzyskać migawkę (snapshot) składu gatunkowego ziemskich jezior, a on bardzo różni się w zależności od pory roku, stanu wegetacji czy migracji gatunków.

W planach projektu uwzględniono ponad 20 polskich akwenów. Wśród nich są flagowe, takie jak Śniardwy, ale też niewielkie i mniej znane, jak Jezioro Czorsztyńskie, czyli zaporowy zbiornik wodny na Dunajcu między Pieninami a Gorcami.

Badacze nadal zachęcają do udziału w przedsięwzięciu, ale szukają już tylko wolontariuszy z rejonów, z których zgłosiło się ich niewielu: głównie z Azji, Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu.