Wehikuł czasu dla każdego, czyli zaproszenie do stolicy Azteków
Stolica Azteków była imponująca. Niewykluczone, że w początkach XVI w. żyło w niej ponad sto tysięcy osób, co czyniło z niej nie tylko największą metropolię na kontynencie amerykańskim, ale na świecie. Miasto rozciągało się na kilku wyspach w zachodniej części, dziś wysuszonego jeziora Texcoco, dlatego nie było otoczone murami. Ze stałym lądem łączyło je pięć grobli z kamienia, a ruch między wyspami ułatwiały ruchome mosty. Tenochtitlan przecinały pod kątem prosty główne ulice, które dzieliły je na cztery części – Moyotlan, Zoquiapan, Atzacualco i Cuepopan. Te zaś jeszcze składały się z mniejszych jednostek zwanych calpulli.
Środek miasta wyznaczał wielki plac przed Templo Mayor – największą piramidą poświęconą bogom Tlalocowi i Huitzilopochtli. Poza nią, w tym religijno-rytualnym centrum, były też pałace władców, świątynie innych bogów oraz rytualne boisko do gry w piłkę.
Podczas gdy ubodzy mieszkańcy stolicy mieszkali w wielopiętrowych domach (często zbudowanych na palach), bogacze żyli nad samą wodą, w posiadłościach z ogrodami, za którymi znajdowały się ich pola uprawne.
Centrum handlowym był port na wschodzie oraz znajdujące się na północy miasto Tlatelolco (które czasami jednoczyło się z Tenchtitlan, a czasami bywało niezależne), na którego rynku handlowano najróżniejszymi towarami.
Gdy Hiszpanie zdobyli stolicę, wyremontowali w niej ulicę i naprawili wodociągi. Nie odbudowali jednak zrujnowanych budynków, tylko na ich gruzach postawili nowe. I tak z pozostałości Pałacu Montezumy II po 1535 r. narodził się Pałac Wicekrólów Hiszpańskich i a na miejscu Templo Mayor wzniesiono katedrę. Tradycja jest jednak podtrzymana, bo Mexico City to dziś jedna z największych metropolii świata.
Wiedzę o Tenochtitlan zawdzięczamy relacji konkwistadorów, mnichów oraz zapisom tubylców. I choć większość budowli azteckich znanych jest jedynie z fundamentów, sieć dawnych dróg i kanałów przetrwała w krajobrazie współczesnego centrum miasta, podobnie jak lokalizacja czterech świątyń w dzielnicach Tenochtitlan, które są dobrze widoczne we współczesnym krajobrazie z ich drogami dojazdowymi i małymi placami.
Przez lata dochodziło do przypadkowych znalezisk reliktów poazteckich, ale największe odkrycia to wynik wykopalisk prowadzonych od początku XX w. – przy okazji zakładania elektryczności i kanalizacji czy budowy metra oraz zainicjowanego w 1978 r. „Proyecto Templo Mayor”, w ramach którego badano pozostałości głównej świątyni Tenochtitlan. Dzięki temu wiemy, że zbudowany po 1325 r. budowla była wielokrotnie rozbudowywana, a także że otaczały ją budynki o różnych oficjalnych przeznaczeniach.
Na światowej opinii publicznej duże wrażenie zrobiło odkrycie w 2015 r. na tyłach katedry (pomiędzy obecnymi ulicami Seminario i Justo Sierra) fragmentu wielkiej ściany czaszek – tzompantli. Powstawało ono w trzech etapach w latach 1486–1502, a wszystko wskazuje, że przestało funkcjonować po zdobyciu Tenochtitlan przez konkwistadorów. Tkwiło w nim 484 głów ofiar złożonych w ofierze Huitzilipochtliemu, bogu opiekuńczemu Tenochtitlan. W 2020 r. odsłonięto dalszą część tego przerażającego obiektu z 119 czaszkami mężczyzn, kobiet i dzieci. W tym samym roku podczas remontu zabytkowego budynku Nacional Monte de Piedad znajdującego się przy centralnym placu Zócalo, badacze znaleźli bazaltowe płyty z dziedzińca pałacu ojca Montezumy Axcayacatla (1469–1481), na którego miejscu później wzniesiono dom dla Hernana Cortesa.
Tegorocznym odkryciem w ramach „Proyecto Templo Mayor” jest znaleziony w IV warstwie daru ofiarnego z czasów Montezumy I (1440–1469), który składa się z dwóch kolczyków w kształcie grzechotników, 137 koralików z zielonych kamieni, 1942 muszli i koralowców oraz kamiennej skrzyni (zwanej tepetlacalli lub petlacalli) z 14 przedstawieniami mężczyzn i jednej kobiety. Figurki pochodzą z północnej części dzisiejszego stanu Guerrero i Aztekowie musieli je zdobyć po jego podbiciu. Montezuma I złożył tę ofiarę po zwycięskim powrocie z wojny. Najciekawsze jest, że tego typu figurki były tworzone w Guerrero ok. 1000 p.n.e. do ok. 900 n.e. To oznacza, że Aztekowie zabrali ze sobą stanowiące obiekty kultu zabytki mające ponad 1000 lat, jednak przewożąc je do Tenochtitlan, przemalowali je na własną modłę, typową dla boga deszczu Tlaloca.
Projekt badawczy trwa nadal, zatem z pewnością w kolejnych latach czekają badaczy dalsze znaleziska, które będą wyjaśniać topografię i tajemnice imponującej stolicy Azteków.
Teraz każdy – dzięki wysiłkowi grupy programistów – może odwiedzić miasto wyglądające tak, jak przed przybyciem Hiszpanów. A co więcej, płynnie przejść z Tenochtitlan do Mexico City i zobaczyć, jak jedna metropolia wchłonęła drugą i w jakim stopniu łączą je wciąż rozwiązania urbanistyczne.