Listy czytelników
Sprostowanie
W numerze 4/2025 w artykule „Zielone miasta” na s. 66 błędnie podpisaliśmy zdjęcie jako widok na rzekę Hudson z tarasu The Edge. W rzeczywistości fotografia przedstawia Copenhill w Kopenhadze. Dziękujemy Markowi Dolackiemu i Tomaszowi Paprzyckiemu za zwrócenie uwagi. Za pomyłkę przepraszamy.
Redakcja
Szanowna Redakcjo
Mam pytanie: Dlaczego globalne wiatry nad oceanami zawsze wieją w tych samych kierunkach, a nad lądem już nie?
Joanna Z.
Szanowna Czytelniczko
Z tymi wiatrami nad oceanami to różnie bywa. Faktycznie w strefie międzyzwrotnikowej mają one względnie stały kierunek (np. pasaty wiejące ze wschodu na zachód) lub też zmiana kierunku zachodzi w przewidywalnych cyklach (np. monsun letni i zimowy). Z kolei w umiarkowanych szerokościach geograficznych nad oceanami teoretycznie dominują wiatry zachodnie. Taka globalna cyrkulacja jest efektem wirowania Ziemi oraz jej kulistego kształtu. Umożliwia dystrybucję ciepła ze strefy równikowej, znacznie lepiej ogrzewanej przez słońce, ku biegunom. Ostatni element tej planetarnej układanki znajduje się w strefach podbiegunowych, gdzie teoretycznie dominują wiatry wschodnie, układające się w gigantyczny wir polarny.
Jak każdy model i ten istnieje w stanie idealnym tylko na papierze. Rzeczywistość jest o wiele bardziej skomplikowana. Nad oceanami w średnich szerokościach geograficznych układ niżów i wyżów barycznych może dość łatwo zaburzać taką cyrkulację, szczególnie w chłodnej połowie roku. Z kolei pasaty regularnie co kilka lat słabną nad równikowym Pacyfikiem (wtedy w oceanie zjawia się słynne El Nińo). No i są jeszcze lądy – znacznie bardziej zróżnicowane pod względem rzeźby terenu i jego pokrycia. Jedne powierzchnie (odsłonięte) nagrzewają się szybciej, inne (np. las) – wolniej, co z kolei wpływa na zmienność temperatur. Do tego dochodzą bariery orograficzne, rozmaite wiatry regionalne, związane ze wzajemnym ułożeniem względem siebie różnych kawałków lądów (np. sirocco w basenie Morza Śródziemnego), bryzy nadmorskie czy też kapryśne zachowanie polarnego jet streamu. Warto jednak zwrócić uwagę, że w tropikach wiatry ponad lądami nie są już takie zmienne. Np. monsuny w Indiach wieją dość regularnie i zawsze w stałych kierunkach, tak samo jest we wnętrzu Australii.
Andrzej Hołdys
Zapraszamy do pisania listów na adres e-mail: wiedzaizycie@wiz.pl