Tajemnice liści
Za kolor liści odpowiadają różnego rodzaju barwniki. Najbardziej rozpowszechnione są chlorofile a i b, i to one nadają liściom (ale też innym częściom rośliny) charakterystyczną zieloną barwę. Tym, którzy uważali na lekcjach biologii, chlorofil kojarzy się zapewne z terminem „fotosynteza”. I słusznie! Molekuła ta pochłania światło, rozpoczynając szereg reakcji chemicznych, do których przeprowadzenia potrzebuje także dwutlenku węgla i wody. Końcowym wynikiem tego eksperymentu są glukoza oraz tlen, który zostaje uwolniony do atmosfery. W jaki sposób jednak zachodzi ta wymiana gazowa, skoro rośliny nie mają nosów i płuc? Otóż na powierzchni liści znajduje się bardzo dużo szczelinek, tzw. aparatów szparkowych. To właśnie przez nie roślina pochłania dwutlenek węgla z powietrza i wydziela tlen oraz przyjmuje i wydala wodę. Gdy roślina nie otrzymuje wystarczającej ilości wody, zamyka je, chroniąc się przed wysuszeniem.
Niebezpieczne i użyteczne
Na powierzchni liści możemy znaleźć inne ciekawe wytwory natury. Jednym z nich są wyspecjalizowane włoski, np. czepne czy gruczołowe, w których rośliny takie jak bazylia, pokrzywa czy konopie magazynują różnego rodzaju substancje. Związki te to bardzo dobrze przemyślana przez naturę mieszanka, która tak naprawdę jest bronią biologiczną i ma za zadanie odstraszyć chętne do konsumpcji zielonych pyszności owady, ślimaki i inne zwierzęta. Człowiek nauczył się wykorzystywać właściwości tych substancji w medycynie, farmacji, kosmetologii i kuchni. Jest jednak druga strona medalu, czyli różnego rodzaju używki (liście tytoniu, konopi czy betel), które – mniej lub bardziej legalnie – są stosowane na całym świecie.
Wykorzystywać liście nauczyły się także zwierzęta, chociaż w zupełnie inny sposób niż człowiek. Wiele owadów używa ich do… rozmnażania (np. szypszyniec różany, galasówka dębianka). Samice nakłuwają liście i wprowadzają do nich jaja. W wyniku nakłucia lub żerowania larw dochodzi do rozrostu tkanki merystematycznej (rodzaj tkanki twórczej). Powstaje tzw. galas. Narośl ta może przyjąć różne kształty i barwę, a jej zadanie polega na ochronie rozwijających się w jej wnętrzu larw.
Piękne i drapieżne
Oprócz produkcji glukozy czy odstraszania szkodników liście mogą pełnić jeszcze kilka innych funkcji. Rosiczka i dzbanecznik np. potrzebują od czasu do czasu przegryźć coś bardziej treściwego. W tym celu rosiczki wytworzyły charakterystyczne liście pułapkowe wyposażone we włoski gruczołowe wydzielające lepką ciecz, która wabi drobne zwierzęta. Gdy ofiara wchodzi na liść, zostaje unieruchomiona przez klejącą wydzielinę. Pułapka się zamyka i rozpoczyna się proces trawienia zdobyczy. Po strawieniu ofiary liść otwiera się, a pozostałości po posiłku zostają zdmuchnięte przez wiatr. Cały proces można obejrzeć tutaj. Na trochę innej zasadzie poluje dzbanecznik. Jak sama nazwa wskazuje, liście tej rośliny formują charakterystyczny dzbanek, którego kształt i rozmiar zależą od gatunku. Na brzegach takiego naczynia znajduje się lepka ciecz, po której do wnętrza wpadają skuszone jej wonią owady. W środku śmiercionośnego dzbanuszka znajdują się soki trawienne, powoli trawiące ofiarę. Dzbaneczniki i rosiczki to poniekąd rośliny użyteczne dla człowieka. Zwabiają przecież w swoje sidła komary i muszki. Ponadto są bardzo piękne i często trafiają do naszych domów jako rośliny ozdobne.
Bardzo często również liście są uznawane za kwiaty. I tak np. czerwone płatki wilczomleczu nadobnego (znanego bardziej jako gwiazda betlejemska) czy różowe kwiaty bugenwilli gładkiej to tak naprawdę przekształcone liście, tzw. przysadki. Tak więc często nasze okna zdobią nie kwiaty, a właśnie liście.
Liśćmi możemy także udekorować mur, ogrodzenie czy werandę. Wystarczy tylko jakaś roślina pnąca (hortensja, powojnik, glicynia), trochę ziemi i cierpliwości. Oprócz walorów estetycznych pnącza przynoszą także wiele pożytku. W lecie osłaniają budynek przed deszczem i nagrzewaniem przez słońce, a w zimie chronią ściany przed utratą ciepła i wyziębianiem przez wiatry. Do dekoracji oczka wodnego lub stawu świetnie posłużą natomiast lilie wodne (grzybienie białe). Ich liście stworzą na powierzchni zbiornika przepiękny zielony dywan. Warto też wybrać się do najbliższego ogrodu botanicznego lub palmiarni i sprawdzić, czy nie jest tam uprawiana wiktoria królewska – rodzaj rośliny wodnej występującej naturalnie w dorzeczu Amazonki w Ameryce Południowej. Jej liście mają kształt talerza o średnicy 400 cm i potrafią utrzymać na powierzchni osobę o masie do 75 kg!
Liściowe inspiracje
Liście mogą być także inspiracją dla artystów i architektów. Ich motyw można znaleźć już w sztuce starożytnej. Bardzo często wykorzystywano wtedy motyw liścia akantu (roślina śródziemnomorska). Można go znaleźć na wazach, kolumnach i płaskorzeźbach. W średniowieczu natomiast przyozdabiano nim włoskie rękopisy iluminowane. Z biegiem lat jego popularność tylko rosła. W renesansie akant należał do najważniejszych elementów ornamentalnych. Znaleźć go można było na królewskich dworach jako ozdobę mebli, ścian i medalionów. Dzisiaj również często wykorzystujemy motyw tego i innych liści do dekoracji naszych wnętrz. Może to być tapeta, poszewka na poduszkę czy oprawiona w ramkę grafika.
Artyści używają także liści bezpośrednio, aby tworzyć z nich naturalne dzieła sztuki. I tak np. Hillary Waters tworzy z liści przepiękne i bardzo skomplikowane hafty, które mają symbolizować odwieczne połączenie natury i człowieka. Inni artyści pokrywają liście cienką warstwą złota. Taka ozdoba może później stać się np. elementem biżuterii. Niezwykle popularne są zwłaszcza wisiorki zrobione z czterolistnej koniczyny pokrytej tym cennym kruszcem. Bardzo ciekawy sposób na zastosowanie liści znalazła także Joanna Wirażka, która używa ich jako… płótna, malując na nich przepiękne obrazki. Niebanalny pomysł i niezwykły talent sprawiły, że młodą dziewczyną z Bełchatowa zachwyciły się polskie i zagraniczne media.
Liście służą roślinie do zdobywania pokarmu, rozmnażania i obrony przed szkodnikami, a nam do produkcji leków i kosmetyków, przyprawiania posiłków oraz tworzenia ozdób i sztuki. Pełnią niezwykle ważną funkcję w przyrodzie i życiu człowieka. Warto o tym pamiętać podczas spacerów po parku czy lesie i spojrzeć czasem troszkę inaczej na te zielone cuda natury.
