Jak William Harvey wzburzył krew
Wielki reformator medycyny William Harvey urodził się w 1578 roku w Folkestone w hrabstwie Kent. O jego matce Joan Halke wiadomo niewiele, natomiast ojciec, Thomas, był dość zamożnym farmerem, który potem zajął się handlem, a nawet przez pewien czas był burmistrzem Folkestone. William miał jeszcze sześciu młodszych braci i dwie siostry.
Po nauce w szkole podstawowej w Canterbury Harvey wstąpił, jako szesnastolatek, do Caius College w Cambridge. Po czterech latach otrzymał tam dyplom magistra sztuk wyzwolonych, ale nie pozostał w celu dalszych studiów, lecz wyjechał do Włoch. W tym czasie na uniwersytecie w Padwie istniała znana w całej Europie szkoła medycyny. Największy wpływ na wykształcenie Harveya wywarł tam sławny anatom Hieronymus Fabricius (zwany ab Aquapendente, od swego miejsca pochodzenia). W 1603 roku w dziele De venarum osticolis podał on pierwszy poprawny opis zastawek żylnych.
Trzeba pamiętać, że wtedy uniwersytet w Padwie był zarządzany przez studentów, a profesorowie byli najemnymi pracownikami. O wysokiej pozycji Harveya świadczy to, że został jednym z członków studenckiej rady zarządzającej.
W kwietniu 1602 roku Harvey otrzymał w Padwie dyplom doktora i wrócił do Anglii. Jednak zgodnie z ówczesnym prawem dopiero uzyskanie niezależnego dyplomu doktorskiego z angielskiej uczelni uprawniało medyka do wykonywania zawodu w Anglii. Po kilku egzaminach w Cambridge Harvey zdobył taki dyplom w październiku 1604 roku. Kilka tygodni później zawarł małżeństwo z Elizabeth Browne, córką prominentnego lekarza londyńskiego. Małżeństwo było bezdzietne. O Elizabeth wiadomo bardzo niewiele, poza tym, że miała ulubioną tresowaną papugę. Nawet jej data śmierci nie jest znana.
Być może dzięki protekcji teścia Harvey uzyskał stanowisko lekarza w St. Bartholomew’s Hospital w Londynie. Nie była to obciążająca praca. Musiał tylko raz w tygodniu obejrzeć pacjentów, którzy wymagali porady lekarza, i przepisać im odpowiednią kurację. Jako członek, od 1607 r., Królewskiego Kolegium Lekarzy, nadzorował ponadto pracę aptekarzy i chirurgów. W 1615 r. Harvey rozpoczął prestiżowe wykłady Lumleya, finansowane przez bogatego lorda Johna Lumleya. Podczas tych wykładów przeprowadzał pokazy anatomiczne. Trzy lata później został lekarzem nadwornym króla Karola I.
Harvey zapisał się w historii medycyny tym, że jako pierwszy poprawnie wyjaśnił obieg krwi w organizmie. Przeprowadzając pomysłowe eksperymenty, zrozumiał rolę zastawek żylnych, dzięki którym krew płynie do serca; natomiast z lewej komory serca krew jest pompowana do aorty, a z prawej – do tętnicy płucnej. Wykazał więc eksperymentalnie, że krew w organizmie krąży nieprzerwanie, a serce ją tłoczy jak pompa. Dzieło Harveya Exercitatio anatomica de motu cordis et sanguinis in animalibus wydano po raz pierwszy we Frankfurcie w 1628 r. Wybór tego miejsca był świadomy, albowiem już wówczas we Frankfurcie odbywały się doroczne targi książki, na które zjeżdżano z całej Europy. Dzieło miało nakład 200 egzemplarzy, z czego do dziś zachowało się tylko 53, ale większość bez pierwszej strony. Powodem była uniżona dedykacja autora dla króla Karola I; usuwali ją potem gorliwi szkoccy prezbiterianie, gdyż nie mogli znieść wyrazów hołdu autora dla władcy, sprzyjającego katolicyzmowi. Wtedy konflikty religijne na Wyspach Brytyjskich były bardzo ostre.
Odkrycie Harveya zrobiło wielkie wrażenie w ówczesnym świecie uczonych. W Anglii przyjęto je bez zastrzeżeń, natomiast na kontynencie wielu lekarzy krytykowało Harveya i drwiło z niego. Ponieważ opisywał on krążenie (łac. circulatio) krwi, nadano mu miano „circulator”, przezwisko szydercze, gdyż to słowo w łacinie oznaczało także szarlatana. Dopiero potem Kartezjusz uznał odkrycie Harveya za jedną z podstaw swego mechanistycznego obrazu świata.
Harvey był niewysoki, miał okrągłą twarz, żywe czarne oczy i kruczoczarne włosy, był szybki w ruchach, gestykulował, często trzymał rękę na rękojeści swego sztyletu. Jednak w wielu sytuacjach wyróżniał się spokojem, na przykład, gdy jako lekarz brał udział w bitwach. Zachowała się relacja o tym, jak podczas bitwy w 1642 r. czytał spokojnie książkę, od której oderwał się dopiero, kiedy w pobliżu upadła kula armatnia.
Harvey był wielkim amatorem kawy, która wówczas dopiero zaczynała być popularna w Anglii. W starszym wieku cierpiał na podagrę i kamienie nerkowe. W celu uśmierzania bólu brał duże dawki laudanum lub wkładał stopy do lodowatej wody. Ta dziwaczna metoda podobno dawała mu ulgę. Często rankiem udawał się na spacer i czesał włosy podczas wędrówki. Lubił ciemności, gdyż sprzyjały procesowi myślenia. W lecie czasem wykopywał ziemianki i siedział w nich, kontemplując.
***
Artykuł ukazał się w „Wiedzy i Życiu” 10/2014.