Myślenie męczy. To nie iluzja

Praca Antoniusa Wehlera i Mathiasa Pessiglione z Pitié-Salpętričre University w Paryżu, opublikowana 11 sierpnia 2022 r. w „Current Biology”, odpowiada na pytanie, co dzieje się w mózgu podczas wielogodzinnej aktywności.

Udało się wykazać, że w korze przedczołowej gromadzą się potencjalnie toksyczne produkty, które przyspieszają psychiczne zmęczenie. „Nie ma to nic wspólnego z hipotezą, która obowiązywała do tej pory. Mówiła ona, że zmęczenie jest rodzajem iluzji wymyślonej przez mózg, by przestać robić coś, co po wielu godzinach zaczęło nas nudzić i ułatwić przejście do bardziej satysfakcjonującej aktywności”, wyjaśnia dr Pessiglione.

Skoro w tkance mózgowej kumulują się szkodliwe substancje uboczne, dochodzi do zmian funkcjonalnych i odpowiedź mózgu w postaci zmęczenia nie może być wytworem fantazji. Uczeni wykorzystali spektroskopię rezonansu magnetycznego (MRS – Magnetic Resonanse Spectroscopy), dzięki której analizowali podczas wielogodzinnej pracy umysłowej przemiany biochemiczne w ośrodkowym układzie nerwowym.

Eksperymentowi poddano dwie grupy uczestników: obarczonych łatwiejszą i trudniejszą pracą umysłową. Oznaki większego zmęczenia (np. bardziej otwarte źrenice) widoczne były oczywiście w drugiej grupie. Ale gołym okiem nie sposób dostrzec np. zwiększenia poziomu kwasu glutaminowego w synapsach między neuronami kory przedczołowej.

Zmęczenie rodzi się w korze przedczołowej

Kwas glutaminowy jest neuroprzekaźnikiem odkrytym 50 lat temu, a więc znacznie później niż serotonina czy dopamina. Przypisywano mu istotne działanie pobudzające w wymianach impulsów między neuronami, zwłaszcza w procesach związanych z zapamiętywaniem, ale na modelach zwierzęcych wykazano również, że jego większa ilość może zmniejszać głód narkotykowy. Teraz okazuje się, że jego zwiększona akumulacja w korze przedczołowej zatrzymuje jej dalszą aktywację – i sprawia, że po ciężkim psychicznie dniu pracy dopada nas zmęczenie.

Kora przedczołowa reguluje nasze świadome zachowania. Pełną dojrzałość osiąga dopiero w drugiej dekadzie życia i – jak określają to neurobiolodzy – spełnia w mózgu rolę hamulca najprostszych odruchów, temperując strach lub złość, a uwydatniając logiczne myślenie. Pełni także ważną rolę w podejmowaniu decyzji i funkcjonowaniu tzw. pamięci roboczej.

Aktywizuje się również przy rozwiązywaniu skomplikowanych zadań matematycznych, więc w połączeniu z wydzielaniem glutaminianu, uczestniczącym w procesach pamięciowych, właśnie w tej części ośrodkowego układu nerwowego pojawiają objawy psychicznego zmęczenia.

Zmęczenie lepiej odespać

Dobrze byłoby jeszcze wiedzieć, jak temu zmęczeniu przeciwdziałać. Uczeni nie podrzucają niestety żadnych konkretnych rad. Może poza jedną. Dr Mathias Pessiglione mówi: „Skorzystałbym raczej ze starych dobrych sposobów - odpoczynku, a przede wszystkim solidnego snu. Glutaminian jest bowiem eliminowany z synaps podczas spania i są na to przynajmniej naukowe dowody”.