Co wyprawiali neandertalscy jaskiniowcy na Syberii
Tegoroczny noblista Svante Pääbo wraz ze współpracownikami zsekwencjonował w 2010 r. genom neandertalczyka. Od tego czasu paleogentykom z Max Planck Institut udało się odczytać kolejnych 18. Pochodziły one z 14 różnych stanowisk archeologicznych w całej Eurazji, nie było więc mowy o określeniu na ich podstawie związków rodzinnych czy struktur społecznych. Dlatego badacze skupili się na dwóch jaskiniach z południowej Syberii – Chagirskiej i Okładnikowa – w których zachowały się pozostałości kostne wielu osobników.
W pierwszej lokalizacji w ciągu 14 lat badań prowadzonych przez archeologów z Instytutu Archeologii i Etnografii Rosyjskiej Akademii Nauk udało się znaleźć kilkaset tysięcy narzędzi i kości zwierzęcych oraz ponad 80 kości, co stanowi najbogatszy zbiór szczątków neandertalskich na świecie. Z badań archeologów wynikało, że mieszkańcy obu jaskiń polowali na zwierzęta, produkowali narzędzia z kamieni przynoszonych z odległości kilkudziesięciu kilometrów. Co więcej, hominidzi ci przybyli w góry Ałtaju już 120 tys. lat temu, to znalezione narzędzia były typowe dla tzw. kultury mikockiej (od stanowiska La Micoque we Francji). To sugeruje, że osobnicy z Chagirskiej i Okładnikowa nie byli potomkami tej pierwszej fali migrantów, tylko wywodzili się z grup przybyłych kilkadziesiąt tysięcy lat później z terenu Europy Zachodniej i Środkowej.
Teraz w „Nature” ukazały się wyniki badań grupy paleogenetyków kierowanych przez Lauritsa Skova. Badaczom udało się zsekwencjonować genomy 11 neandertalczyków z jaskini Czagirskiej oraz dwóch z jaskini Okladnikowa (7 mężczyzn oraz 6 kobiet, w tym 8 dorosłych). Najbardziej ucieszyło ich, że wśród szczątków znajdują się kości ojca i jego nastoletniej córki oraz krewnych drugiego stopnia – chłopca i kobiety, być może kuzynki, ciotki lub babci. To wskazuje, że przynajmniej niektóre osoby żyły w jaskini mniej więcej w tym samym czasie.
W mitochondrialnym DNA naukowcy odkryli kilka heteroplazmii (mutacji genu w różnych organellach tej samej komórki, która utrzymuje się przez kilka pokoleń), wspólne dla poszczególnych osób. Aż 1/3 z nich miała długie segmenty homozygotyczności, świadczące o tym, że neandertalczycy z jaskini Chagirskiej żyli w maleńkiej społeczności liczącej od 10 do 20 osobników, co odpowiada ilości grup zwierząt będących na skraju wyginięcia (np. goryli górskich).
Kolejne badanie wykazuje jednak, że neandertalczycy nie żyli w całkowitym odosobnieniu. Po porównaniu różnorodności genetycznej chromosomu Y dziedziczonego po mieczu z różnorodnością mitochondrialnego DNA, dziedziczonego po kądzieli, badacze doszli do wniosku, że to kobiety były mobilne (miały znacznie bardziej zróżnicowane DNA). A to oznacza, że patrylokalność, czyli sprowadzanie kobiet z daleka, ma bardzo stare korzenie. Pomimo bliskości Jaskini Denisowa (ok. 100 km) migracje te nie dotyczyły jednak jej mieszkanek, przedstawicielek innego gatunku hominida – nie znaleźli bowiem dowodów krzyżowania się neandertalskich mieszkańców Chagirskiej z denisowianianami. Oznacza to, że do wchodzenia z nimi w związki w tej społeczności (jeśli w ogóle przeżyła) doszło później albo nie doszło wcale.
Badanie zespołu z Max Planck Institut pierwszy raz udało się określić za pomocą genetyki organizację społeczną neandertalczyków. Ale nie można zakładać, że życie mieszkańców dwóch jaskiń na Ałtaju odpowiada temu, co działo się gdzie indziej. W Zachodniej, Południowej i środkowej Europie mogły występować znacznie większe społeczności, które miały ze sobą lepszy kontakt (przykładem może być jaskinia Vindija w Chorwacji, w której liczebność populacji mogła być nawet 5 razy większa). Konieczne są więc dalsze badania próbek jak największej ilości osobników tworzących społeczności z innych częściach Eurazji.