Nie dla kobiet

W Sekcji Archeo w Pulsarze prezentujemy archiwalne teksty ze „Świata Nauki” i „Wiedzy i Życia”. Wciąż aktualne, intrygujące i inspirujące.

„Tylko kobiety i ludzie małostkowi są trudni w kierowaniu. Dopuść ich blisko, a przestają być pokorni, trzymaj na długość ręki, a zaczynają się skarżyć” – tę myśl znajdujemy już w „Dialogach konfucjańskich”. Oczywiście, to nie Konfucjusz wymyślił nierówność płci ani nie jest on odpowiedzialny za jej systemową realizację w ramach struktury patriarchalnej. Niemniej jednak odpowiedź na pytanie, kiedy pierwotnie doszło do uzyskania uprzywilejowanego statusu społecznego przez mężczyzn i czym to było uwarunkowane, mogą dać właśnie kości przodków.

Kluczem jest tkanka łączna, czyli kolagen, którą poddawano analizie w ramach przeprowadzonych ostatnio badań obejmujących kości 175 mieszkańców terytorium Chin w epoce neolitu i brązu. Według wyników opublikowanych w styczniowym numerze „Proceedings of the National Academy of Sciences USA” (2017) proporcje izotopowe atomów węgla w zawartym w niej białku pozwalają ustalić, jakie rodzaje zbóż były spożywane przez tych ludzi, a analogiczne proporcje w przypadku azotu pokazują procentowy udział mięsa w ich diecie.

Skład kości wskazuje na duże podobieństwo menu mężczyzn i kobiet w epoce neolitu, około 10 000 lat temu, kiedy to rozpoczęto uprawę roli. Przedstawiciele obydwu płci spożywali zarówno mięso, jak i potrawy zbożowe. „W początkowym okresie rolnictwa kobiety miały znaczny udział w wytwarzaniu żywności. [Mężczyźni i kobiety] jedli te same rzeczy i ich status był mniej więcej jednakowy” – mówi Kate Pechenkina, archeolog z Queens College w City University of New York, główny autor pracy. Różnice w menu zaczęły zaznaczać się pod koniec neolitu i pogłębiały się w epoce brązu, za której początek w Chinach najczęściej przyjmuje się mniej więcej 1700 rok p.n.e. Na terenach tych coraz powszechniej siano pszenicę, której pozostałości wykazują inne proporcje izotopów węgla od uprawianego już wcześniej prosa. Z analizy szczątków kostnych wynika, że w okresie pomiędzy 771 a 221 rokiem mężczyźni nadal spożywali proso i mięso, podczas gdy to drugie zniknęło całkowicie z menu kobiet i zostało zastąpione pszenicą. Zarazem kości kobiet zaczęły wykazywać cribra orbitalia [przerost porowaty], jedną z odmian osteoporozy, która świadczy o niedożywieniu w dzieciństwie. „Oznacza to, że już od najmłodszych lat dziewczynki traktowano po macoszemu” – mówi Pechenkina.

Niektórzy antropolodzy lansują teorię, która mogłaby wyjaśniać, dlaczego równowaga statusu płci została naruszona po pojawieniu się pszenicy oraz innych innowacyjnych elementów gospodarki rolnej, jak bydło i narzędzia z brązu. Według niej, stworzyło to możliwość gromadzenia majątku i dało mężczyznom okazję do przejęcia kontroli nad nowymi rodzajami pożywienia i pozostałych towarów – a w konsekwencji, do wykorzystania tej władzy do zdominowania kobiet.

Pewną rolę odegrało również coraz częstsze odwoływanie się do użycia siły. „[Koniec epoki brązu w Chinach] nazywany jest Okresem Walczących Królestw”, mówi Stanley H. Ambrose, antropolog z University of Illinois w Urbana-Champaign, który sam nie brał udziału we wspomnianych badaniach. W cywilizacjach, gdzie codziennością jest rozlew krwi, kasta wojowników często rozdyma rangę mężczyzn do granic możliwości.

Niewykluczone, że starożytne Chiny były szczególnie predestynowane, by stać się patriarchatem. „Jeżeli chce się stworzyć tak rozległe imperium, czy to w Andach, czy w Chinach, zwykle trzeba się oprzeć na armii” – mówi Jane Buikstra, archeolog z Arizona State University, która również nie była uczestnikiem owych badań. Uważa ona, że ambicje dynastyczne w starożytnych Chinach współgrały z dążeniem mężczyzn do przejęcia kontroli nad nowymi zdobyczami epoki brązu, wytwarzając podłoże sprzyjające podporządkowaniu kobiet.

Tej teorii nie należy pojmować w sposób deterministyczny. Kultury mogą dochodzić do nierówności społecznych różnymi drogami, a z kolei elementy składające się na systemową dyskryminację da się eliminować – na przykład, coraz szerzej wprowadzane zrównanie płac może doprowadzić do powszechnego zmniejszenia nierówności płci w krajach zachodnich.

Jednakże o nierówności panującej w dawnych Chinach świadczą nie tylko kości. W epoce brązu mogiły kobiet zaczęły zawierać mniej drogocennych przedmiotów niż mogiły mężczyzn. „To dowodzi, że rozróżnienie [płci] trwało od kolebki aż po grób” – mówi Buikstra.

Dziękujemy, że jesteś z nami. Pulsar dostarcza najciekawsze informacje naukowe i przybliża wyselekcjonowane badania naukowe. Jeśli korzystasz z publikowanych przez Pulsar materiałów, prosimy o powołanie się na nasz portal. Źródło: www.projektpulsar.pl.