Młoda polska inteligencja, czyli 23. edycja Nagród Naukowych POLITYKI

Przywracanie mowy osobom dotkniętym udarem pnia mózgu lub stwardnieniem zanikowym bocznym – wspaniałe! Dostrzeżenie w bezkresie kosmosu zimnych planet, bez końca przemierzających Galaktykę – poruszające! Zaprzęgnięcie nowych technik do przebadania materiału genetycznego Ötziego, Człowieka z Lodu, i stwierdzenie, w jak błędny sposób o nim myśleliśmy – zaskakujące! To tylko trzy fascynujące odkrycia ogłoszone przez naukowców w ciągu ostatnich paru tygodni.

Od chwili, kiedy przyznaliśmy Nagrody Naukowe po raz 22., podobnych impulsów zmieniających nasze wyobrażenia na temat świata były setki. Wydawać by się jednak mogło, że bledną one w świetle osiągnięcia, które zachwyciło/zelektryzowało/zatrwożyło (niepotrzebne skreślić) nas wiosną. Zyskaliśmy wtedy – za pośrednictwem ChatGPT – dostęp do prawdziwie wielkiego modelu językowego. Podobne narzędzia sztucznej inteligencji istniały już od lat. To jednak, wsparte ogromnym kapitałem Microsoftu, wykarmiono na niezliczonych bibliotekach tekstów. I stworzyło wrażenie, że obcujemy z istotą ludzką – tylko nieporównanie potężniejszą.

ChatGPT sprowokował lawinę pytań o przyszłość nauki. O naturę odkrycia, ideę teorii, istotę kreatywności i o łatwość automatycznego generowania treści na podstawie istniejących już publikacji. Lawina zeszła, po czym zapadła cisza, bo większość lęków okazała się bezpodstawna. Naukowcy zaś swoim dorobkiem dowodzą, że są niezastępowalni. Jest wśród nich piętnastka nominowanych do Nagród Naukowych POLITYKI.

Przykładem dr Paweł Nowakowski z Wydziału Historii Uniwersytetu Warszawskiego, skupiający uwagę na grupach społecznych dotąd pozbawionych głosu. Bada starożytne inskrypcje pozostawione przez niewolników, wyzwoleńców, członków mniejszości wyznaniowych. Ich opowieść o świecie mija się z dominującą narracją elit, ale bez niej obraz przeszłości jest dramatycznie niepełny. Która z maszyn, wytworów wielkich korporacji, by się tym zainteresowała? Jak odtworzyłaby niuanse przepływów ludzkich wierzeń i przekonań?

Nie inaczej jest z przedmiotem zainteresowań dr Marii Ferenc z Działu Naukowego Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma. Prześledziła ona przepływy wieści docierających do Żydów uwięzionych w getcie warszawskim. Analizowała procesy podejmowania krytycznie istotnych decyzji bez dostępu do pełnych danych. Prof. Wiesław Władyka rekomendował jej kandydaturę z jeszcze jednego powodu: „Wyróżnienie dr Ferenc byłoby wyrazem solidarności z historykami zajmującymi się Zagładą”. Do takich aktów nie będzie zdolny żaden model generatywny.
Reklama

Zamiast wpadać w egzystencjalne drżenie związane z narastającą obecnością AI, przygotujmy się na nieuniknioną kolaborację. Pomogą w tym wyniki badań prowadzonych przez dr. Kamila Mamaka z Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego. Stara się on przygotować ludzkość na intensywną obecność technologii cyfrowych, osadzając swoje propozycje w istniejącym systemie filozoficzno-prawnym. Brzmi to enigmatycznie? Zacytujmy więc prof. Pawła Łukowa, który streszcza tę problematykę następująco: „Czy można bezkarnie kopnąć robota?”.

Także na takie pytania nasi nominowani odpowiadają przekonująco.

Finaliści 23. edycji Nagród Naukowych POLITYKI

Nauki humanistyczne

• dr Michał Koza – Wydział Polonistyki, Uniwersytet Jagielloński – LITERATUROZNAWSTWO
• dr Paweł Nowakowski – Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski – ARCHEOLOGIA
• dr Kamil Mamak – Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Jagielloński – FILOZOFIA/PRAWO
• dr Maria Ferenc – Dział Naukowy, Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma – HISTORIA

Nauki społeczne

• dr Marek Muszyński – Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk – SOCJOLOGIA
• dr hab. Łukasz Okruszek – Instytut Psychologii Polskiej Akademii Nauk – PSYCHOLOGIA
• dr Marta Sylla – Wydział Inżynierii Kształtowania Środowiska i Geodezji, Uniwersytet Przyrodniczy we Wrocławiu – GEOGRAFIA

Nauki o życiu

• dr Maciej Cieśla – Międzynarodowy Instytut Mechanizmów i Maszyn Molekularnych PAN – BIOLOGIA
• dr Damian Jacenik – Wydział Biologii i Ochrony Środowiska, Uniwersytet Łódzki – BIOLOGIA
• dr hab. n. med. Paweł Rajwa – Wydział Nauk Medycznych w Zabrzu, Śląski Uniwersytet Medyczny w Katowicach – MEDYCYNA

Nauki ścisłe

• dr hab. Piotr Skowron – Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki, Uniwersytet Warszawski – INFORMATYKA
• dr inż. Michał Dziadek – Wydział Inżynierii Materiałowej i Ceramiki, Akademia Górniczo-Hutnicza im. Stanisława Staszica w Krakowie – BIOTECHNOLOGIA
• dr Marcin Lindner – Instytut Chemii Organicznej Polskiej Akademii Nauk – CHEMIA

Nauki techniczne

• dr inż. Adam Okniński – Centrum Technologii Kosmicznych, Sieć Badawcza Łukasiewicz – Instytut Lotnictwa – NAUKI TECHNICZNE
• dr inż. arch. Monika Szopińska-Mularz – Wydział Budownictwa, Inżynierii Środowiska i Architektury, Politechnika Rzeszowska im. I. Łukasiewicza – ARCHITEKTURA

***

Kapituła Profesorska (I etapu)

BIOLOGIA:
prof. dr hab. Ewa Bartnik – Wydział Biologii UW (na emeryturze),
dr hab. Marcin Grynberg – Instytut Biochemii i Biofizyki PAN, laureat Nagrody Naukowej POLITYKI w roku 2004

FILOLOGIE, LITERATUROZNAWSTWO, JĘZYKOZNAWSTWO:
prof. dr hab. Grażyna Borkowska – Instytut Badań Literackich PAN

KULTUROZNAWSTWO:
red. Bartek Chaciński – POLITYKA

FIZYKA:
prof. dr hab. Katarzyna Chałasińska-Macukow Wydział Fizyki UW, rektor UW w latach 2005–12

SOCJOLOGIA:
prof. dr hab. Henryk Domański – Instytut Filozofii i Socjologii PAN

NAUKI PRAWNE:
prof. dr hab. Tomasz Giaro – Wydział Prawa i Administracji UW

NAUKI TECHNICZNE:
prof. dr hab. Michał Kleiber – Instytut Podstawowych Problemów Techniki PAN, prezes PAN w latach 2007–15

ARCHEOLOGIA:
red. Agnieszka Krzemińska – POLITYKA

GEOGRAFIA:
dr hab., prof. UW Sylwia Kulczyk – Wydział Geografii i Studiów Regionalnych UW

ARCHITEKTURA, URBANISTYKA:
prof. dr hab. inż. arch. Ewa Kuryłowicz – Wydział Architektury Politechniki Warszawskiej, Kuryłowicz&Associates

FILOZOFIA:
prof. dr hab. Paweł Łuków – Instytut Filozofii UW

MATEMATYKA, INFORMATYKA:
prof. dr hab. Jan Madey – Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki UW (na emeryturze)

CHEMIA, BIOTECHNOLOGIA:
prof. dr hab. Marcin Pałys – Wydział Chemii UW, rektor UW w latach 2012–20, prof. dr hab. Artur Krężel – Wydział Biotechnologii Uniwersytetu Wrocławskiego, laureat Nagrody Naukowej POLITYKI w roku 2010

HISTORIA SZTUKI:
prof. dr hab. Maria Poprzęcka – Wydział „Artes Liberales” UW

MEDYCYNA:
prof. dr hab. n. med. dr h.c. Aleksander Sieroń – Uniwersytet Jana Długosza w Częstochowie, prorektor ds. medycznych i nauk o zdrowiu

PSYCHOLOGIA, PEDAGOGIKA:
prof. dr hab. Krystyna Skarżyńska – Wydział Psychologii Uniwersytetu SWPS w Warszawie

EKONOMIA, ZARZĄDZANIE:
prof. dr hab. Tomasz Szapiro – Kolegium Analiz Ekonomicznych SGH w Warszawie, rektor SGH w latach 2012–16, przewodniczący Kapituły

RELIGIOZNAWSTWO, TEOLOGIA:
red. Adam Szostkiewicz – POLITYKA

MUZYKOLOGIA:
red. Dorota Szwarcman – POLITYKA

HISTORIA, NAUKI POLITYCZNE, MEDIOZNAWSTWO:
prof. dr hab. Wiesław Władyka – Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii UW, POLITYKA

***

Kapituła Społeczna (II etapu)

• Marek Belka, były premier, wicepremier i minister finansów, prezes NBP w latach 2010–16, poseł do Parlamentu Europejskiego,
• Andrzej Jacek Blikle, profesor matematyki i informatyki, członek Europejskiej Akademii Nauk, przedsiębiorca i trener biznesu, udziałowiec firmy A. Blikle,
• Henryka Bochniarz, założycielka i prezydent Konfederacji Lewiatan (w latach 1999–2019), obecnie przewodnicząca Rady Głównej tej organizacji, ekonomistka, była minister przemysłu, jedna z animatorek Kongresu Kobiet,
• Sylwia Chutnik, kulturoznawczyni, feministka, działaczka społeczna, pisarka, laureatka Paszportu POLITYKI w kategorii Literatura za 2008 r.,
• Irena Eris, doktor farmacji, współwłaścicielka i dyrektor ds. badań firmy Dr Irena Eris SA, laureatka wielu nagród dla przedsiębiorców, menedżerów i społeczników,
• Robert Firmhofer, historyk filozofii, współtwórca i dyrektor Centrum Nauki Kopernik w Warszawie, uznany popularyzator nauki,
• Michał Komar, scenarzysta, wydawca, publicysta, pisarz; zastępca przewodniczącego Stowarzyszenia Autorów ZAiKS, profesor Collegium Civitas,
• Tomasz Nałęcz, historyk, publicysta, polityk, w latach 2010–15 doradca prezydenta RP ds. historii i dziedzictwa narodowego,
• Sławomir S. Sikora, bankowiec, ekonomista, przewodniczący Rady Nadzorczej Citi Handlowy w Warszawie, w latach 2003–21 prezes zarządu tego banku,
• Cezary Szczylik, ordynator Oddziału Onkologii Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock, prezydent Fundacji Onkologii Doświadczalnej i Klinicznej, w latach 1993–2017 szef Kliniki Onkologii Centralnego Szpitala Klinicznego MON,
• Krzysztof Zanussi, reżyser, scenarzysta filmowy, publicysta, felietonista.
  
  

W pracach Kapituły II stopnia uczestniczy również przedstawiciel Kapituły Profesorskiej oraz redaktor naczelny POLITYKI Jerzy Baczyński.