Kojący balsam dla mózgu. Recenzja książki: Scott A. Small „Zapominamy. O działaniu pamięci i zaletach niepamiętania”
Bohater jednego z opowiadań Jorge Luisa Borgesa „Pamiętliwy Funes” spada z konia, a kiedy się budzi, jest w stanie zapamiętać dosłownie wszystko. Początkowo jest zachwycony: recytuje z głowy całe strony książek, uczy się nowych języków. Szybko okazuje się jednak, że błogosławieństwo jest w istocie klątwą. Nawet najdrobniejsze zdarzenie, jest dla Funesa katalizatorem wspomnień, on sam jest zaś ich więźniem. Każdego dnia przelatuje mu przez głowę całe życie. Byle szczegół wywołuje lawinę myśli, które przepełniają jego umysł, wywołując niepohamowany lęk. Ostatecznie Funes resztę życia musi spędzić w ciemnym pokoju, odcięty od ludzi i otaczającego go świata.
Przekleństwo pamięci
Borges nie wyssał osobliwego przypadku Funesa z palca. Hipermnezja (nazywana też pamięcią absolutną) jest schorzeniem, które umożliwia dotkniętym nim ludziom, zapamiętywanie wszystkiego, co przeżyli. Dosłownie każdej chwili z każdego dnia. Współczesna nauka nie tylko potwierdza to, co opisał Borges, ale stara się również wyjaśnić, dlaczego zapominanie jest konieczne, aby obszary mózgu odpowiedzialne za funkcje poznawcze działały poprawnie.
Scott A. Small, profesor neurologii i psychiatrii, dyrektor Centrum Badań nad Chorobą Alzheimera na Uniwersytecie Columbia, na podstawie najnowszych badań klinicznych wyjaśnia mechanizmy molekularne zachodzące w neuronach i synapsach, które aktywnie zarządzają naturalnymi procesami zapominania. Okazuje się bowiem, że matka natura wyposażyła nasze mózgi w dwa odrębne mechanizmy: jeden do zapamiętywania, drugi do „odpamiętywania” (ten ostatni należy jednak odróżnić od choroby Alzheimera albo patologicznego zapominania, wywołanego przez procesy neurodegeneracyjne). Wszystko to przeczy ugruntowanemu poglądowi, jakoby zapominanie było równoznaczne ze słabnącą pamięcią.
Nie ma zresztą co tak tej pamięci bezgranicznie wielbić. Jak wiadomo, osoby obdarzone jej odmianą fotograficzną są w stanie zapamiętać niewyobrażalne ilości szczegółowych informacji, ale odbywa się to jednak kosztem umiejętności składania tych części w całość, albo zdolności ich sprawnego zliczenia.
Dobrodziejstwo zapominania
Najbardziej intrygujący problem, z jakim mierzy się Small? Czy zapominanie jest korzystne dla mózgu z punktu widzenia funkcji poznawczych? Chyba tak. Eksperymenty laboratoryjne dowiodły na przykład, że kiedy zwierzęta uczą się wyjścia z labiryntu, w ich mózgach zachodzi proces kreatywnego zapominania (lub dostrojenia pamięci). To zaś wpływa na elastyczność behawioralną, czyli dynamiczny proces ciągłego zastępowania starych, „mniej przydatnych” wspomnień nowymi. Small przywołuje interesujące badania, które dowiodły, że osoby będące w spektrum autyzmu mają fenomenalną pamięć, lecz gorzej zapominają. Jak obrazowo opisuje autor: „ich stępione dłuto pamięciowe nie jest w stanie swobodnie rzeźbić nowych wspomnień”.
Prawidłowo działające mechanizmy zapominania zapobiegają również ujawnieniu się fobii czy takich zaburzeń lękowych jak zespół stresu pourazowego (PTSD). Zapominanie o strachu, poprzez „rzeźbienie” nowych wspomnień w miejsce tych traumatycznych jest więc niezbędne, aby wspomóc leczenie niektórych zaburzeń psychicznych.
Zapominanie uwalnia nas bowiem od obciążających wspomnień, przytępiających naszą wyobraźnię i hamujących kreatywność. Słowem bez zapominania w naszych głowach byłoby coraz mniej miejsca na fantazjowanie.
Książka Smalla nie jest poradnikiem. Nie ma tu łatwych trików, dzięki którym będziemy mniej zapominać. Może przynieść jednak pocieszenie – szczególnie tym, którym zapodziane po raz enty okulary spędzają sen z powiek.
 |
„Zapominamy. O działaniu pamięci i zaletach niepamiętania”
|