Nobel Prize / Archiwum
Struktura

Za oddanie głosu kobietom. Literacka Nagroda Nobla 2022 dla Annie Ernaux

Wszyscy laureaci Nagrody Nobla otrzymują pamiątkowy Medal Nagrody Nobla.Archiwum Wszyscy laureaci Nagrody Nobla otrzymują pamiątkowy Medal Nagrody Nobla.
Wszyscy laureaci Nagrody Nobla otrzymują specjalny kaligrafowany dyplom. Na zdjęciu dyplom, który w 1901 roku odebrał Wilhelm Conrad Röntgen.Wikipedia Wszyscy laureaci Nagrody Nobla otrzymują specjalny kaligrafowany dyplom. Na zdjęciu dyplom, który w 1901 roku odebrał Wilhelm Conrad Röntgen.
W 2022 r. każdy z laureatów Nagrody Nobla otrzyma czek na 10 mln koron szwedzkich (ok. 917 tys. euro).Pixabay W 2022 r. każdy z laureatów Nagrody Nobla otrzyma czek na 10 mln koron szwedzkich (ok. 917 tys. euro).
Laureatką Literackiej Nagrody Nobla 2022 została pisarka Annie Ernaux „za odwagę i kliniczną przenikliwość, z jaką odkrywa korzenie, wyobcowania i zbiorowe ograniczenia pamięci osobistej”. Ernaux to prozaiczka i feministka, jedna z najważniejszych współczesnych pisarek francuskich.

W swojej twórczości Ernaux konsekwentnie i pod różnymi kątami bada życie naznaczone silnymi różnicami dotyczącymi płci, języka i klasy. Jej droga do autorstwa była długa i żmudna tak akademicy przedstawiają tegoroczną noblistkę.

Rzeczywiście, kariera francuskiej pisarki Annie Ernaux była dosyć skomplikowana. Autorka wychowała się w robotniczej dzielnicy w ultrakatolickim domu, co miało wyraźny wpływ na jej twórczość. „Jej matka sakralizowała niewieścią cnotę, chciała, by Ernaux została dziewicą do ślubu, i dbała, żeby tak się stało. Uważała, że w przeciwnym razie córka zhańbi siebie i rodzinę” - opowiadał PAP o pisarce prof. Krzysztof Jarosz, jeden z tłumaczy książki „Lata”. Annie Ernaux młodo wyszła za mąż za Philippe’a Ernaux, z którym rozwiodła się po 21 latach. Później w 1971 r. ukończyła studia w dziedzinie literatury współczesnej na Université de Rouen, ale nie rozpoczęła kariery pisarskiej lecz uczyła języka francuskiego w szkołach średnich. Następnie została wykładowczynią w Centre National d'Enseignement par Correspondance. Zadebiutowała dopiero trzy lata po studiach, w 1974 roku.

Najważniejsze pierwsze książki

Annie Ernaux jest autorką krótkich, pisanych oszczędnym stylem, autobiograficznych powieści. Jej debiutancka książka to powieść „Les Armoires vides” o studentce wywodzącej się z klasy niższej, która poddaje się zabiegowi terminacji ciąży.

Druga książka „Ce qu'ils disent ou rien” sprawiła, że Ernaux zaczęto porównywać do Simone de Beauvoir wnikliwej obserwatorki losu kobiet. Natomiast przełomowym momentem w karierze Francuzki było opublikowanie powieści „La place” (w Polsce wydał ją Państwowy Instytut Wydawniczy pod tytułem „Miejsce”), w której opisała życie i śmierć swoich rodziców. Od tej chwili w swojej twórczości wyraźnie łączy wymiary autobiograficzny, historyczny i społeczny. Przykładami mogą być „Une femme” (1987) i późniejsze „L’Autre Fille”, „L’Atelier noir”, „Écrire la vie” (2011), „Retour à Yvetot” (2013), „Regarde les lumières, mon amour” (2014) oraz „Mémoire de fille” (2016).

Krótko o Nagrodzie Nobla

Trwa noblowski tydzień. Zgodnie z tradycją jako pierwsza przyznawana jest Nagroda Nobla z kategorii fizjologia lub medycyna, a w następnych dniach poznajemy laureatów z fizyki i z chemii. Później Akademia Szwedzka ogłasza zwycięskie nazwisko Literackiej Nagrody Nobla oraz Pokojowej Nagrody Nobla. W kolejnym tygodniu przychodzi czas na ostatniego laureata lub laureatów, z tzw. ekonomicznego Nobla - to jedyne wyróżnienie nie wymienione w testamencie przez Alfreda Nobla - w tej kategorii nagrodę przyznaje Centralny Bank Szwecji.

Laureatów Nagrody Nobla w dziedzinie literatury wybiera Akademia Szwedzka, która została do tego wskazana w 1895 roku w testamencie Alfreda Nobla. Literacka Nagroda Nobla przyznawana jest od 1901 roku. Nazwiska kandydatów mogą być zgłaszane przez członków Akademii Szwedzkiej oraz innych instytucji o podobnym charakterze. Prawo to otrzymali także uniwersyteccy profesorowie literatury i filologii, dotychczasowi laureaci nagrody oraz przewodniczący stowarzyszeń odpowiedzialnych za twórczość literacką w poszczególnych krajach. Nominacje pozostają niejawne przez 50 lat.

Do tej pory wyróżnionych Literacką Nagrodą Nobla zostało 118 osób, w tym 102 mężczyzn i 16 kobiet. Wśród uhonorowanych Polaków są Henryk Sienkiewicz (1905), Władysław Reymont (1924), Czesław Miłosz (1980), Wisława Szymborska (1996) oraz Olga Tokarczuk (2018).

Nagroda Nobla to złoty medal i kaligrafowany dyplom, a także czek na 10 mln koron szwedzkich (po dzisiejszym kursie to ok. 917 tys. euro) w każdej z dziedzin. Fundusz finansowy nagród pochodzi z odsetek od majątku Alfreda Nobla, którym zarządza Fundacja Nobla. (sw)

W Polsce ukazały się dwie książki Annie Ernaux w 1989 r. wspomniane już „Miejsce” (PIW), a w 2022 roku „Lata” („Les Années”, Wydawnictwo Czarne).

Anders Olsson z Akademii Szwedzkiej powiedział o Ernaux, że „odnowiła literaturę na wiele sposobów”. Dla francuskiej pisarki, która napisała już ponad 20 książek, otrzymanie Literackiej Nagrody Nobla 2022 nie jest jedynym ważnym wyróżnieniem w karierze. W 1984 roku otrzymała prestiżową Nagrodę Renaudot, a pięć lat temu Nagrodę im. Marquerite Yourcenar. Jest pierwszą kobietą, której za życia wydano dzieła w serii Quarto wydawnictwa Éditions Gallimard.

W 2019 roku jej powieść „Les Années” weszła na krótką listę tytułów nominowanych do Nagrody The Man Booker International.

Kogo obstawiali bukmacherzy?

Na listach zakładów bukmacherskich Nicer Odds, dotyczących potencjalnych laureatów Literackiej Nagrody Nobla 2022 największe szanse w tym roku dawano popularnemu francuskiemu pisarzowi i eseiście Michelowi Houellebecqowi, Salmanowi Rushdie weteranowi rankingów noblowskich od lat obłożonego fatwą za „Szatańskie wersety”, kenijskiemu pisarzowi Ngũgĩ wa Thiong’o oraz amerykańskiemu pisarzowi specjalizującemu się w literaturze grozy Stephenowi Kingowi.

Komentatorzy natomiast obstawiali, że Nobla w dziedzinie literatury może otrzymać pierwsza czarnoskóra kobieta z Afryki rwandyjska pisarka Scholastique Mukasongi lub autorzy znani, stąd wśród kandydatów wymieniano np. Harukiego Murakamiego, Milana Kunderę czy Jona Fosse'go.

Wydarzenie ważne dla wszystkich kobiet

W wydanej w tym roku w Polsce książce „Lata” Ernaux pokazuje kobiecą rzeczywistość od wstydu wychowania w robotniczej rodzinie po wstydliwe przyjemności klasy średniej na tle wielkiej historii, której motywem przewodnim było wyzwolenie. Mamy tu więc wyzwolenie polityczne, seksualne i z klasowych ograniczeń. Jak pisze polski wydawca, autorka mierzy się tutaj z zagadnieniami rewolucji obyczajowej, postępującego konsumpcjonizmu i sekularyzacji, przywołuje przełomowe momenty dla historii Francji i Europy. „Chciałaby te liczne obrazy siebie, rozdzielone, niezsynchronizowane, połączyć nicią opowieści o swojej egzystencji od narodzin w czasie II wojny światowej aż do dzisiaj. O istnieniu poszczególnym, lecz jednocześnie wtopionym w historię pokolenia”.

Powieści Annie Ernaux pokazują kobiety wyzwalające się z rozmaitych społecznych i kulturowych ograniczeń. W swojej twórczości poruszała kwestie wykluczenia ze względu na płeć, język czy klasę społeczną (sama wychowała się w ubogiej rodzinie). Dlatego a także z powodu faktu, że literacki Nobel dopiero 17 raz trafia w ręce autorki a nie autora tegoroczne wyróżnienie Akademii Szwedzkiej jest istotne nie tylko w warstwie literackiej.

Kalendarz noblowski 2022

Fizjologia lub medycyna
3 października 2022 r. Nagrodę Nobla w dziedzinie medycyny otrzymał Svante Pääbo za odkrycia dotyczące genomów wymarłych hominidów i ewolucji człowieka. Czytaj TUTAJ.

Fizyka
4 października 2022 r. Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki otrzymali Alain Aspect, John F. Clauser i Anton Zeilinger za eksperymenty ze splątanymi fotonami, pokazanie złamania nierówności Bella i pionierskie badania nad informacją kwantową. Czytaj TUTAJ.

Chemia
5 października 2022 r. Nagrodę Nobla 2022 w dziedzinie chemii otrzymali Carolyn R. Bertozzi, Morten Meldal i K. Barry Sharpless za badania rozwijające chemię "klik" oraz chemię bioortogonalną. Czytaj TUTAJ.

Literatura (Literacka Nagroda Nobla)
6 października 2022 r. Literacką Nagrodę Nobla 2022 otrzymała pisarka Annie Ernaux „za odwagę i kliniczną przenikliwość, z jaką odkrywa korzenie, wyobcowania i zbiorowe ograniczenia pamięci osobistej”. Czytaj TUTAJ.

Pokojowa Nagroda Nobla
7 października 2022 r. Pokojową Nagrodę Nobla 2022 otrzymali: obrońca praw człowieka, opozycjonista białoruski Aleś Bialacki; rosyjska organizacja praw człowieka Memoriał oraz ukraińska organizacja praw człowieka Centrum Wolności Obywatelskich.

Nauki ekonomiczne (tzw. ekonomiczny Nobel)
10 października 2022 r. Nagrodę Nobla 2022 w dziedzinie nauk ekonomicznych otrzymali: Ben S. Bernanke (The Brookings Institution), Douglas W. Diamond (University of Chicago i Philip H. Dybvig (Washington University in St. Louis) za badania nad bankami i kryzysami finansowymi.