Podkast 113. Przemysław Czapliński: Literatura to włam i ucieczka

Wielka wycieczka po zbiorowej wyobraźni Polaków – tak można by określić nową, liczącą 700 stron książkę Przemysława Czaplińskiego „Rozbieżne emancypacje. Przewodnik po prozie 1976–2020” (Wydawnictwo Literackie). Badacz analizuje w niej procesy społeczne i polityczne ostatniego półwiecza, spoglądając na nie przez szkiełko literatury. Jest to kontynuacja jego poszukiwań, bo od lat konsekwentnie zagląda do naszych głów, opisuje przemiany, pyta o zbiorowe traumy i stawia diagnozy na temat przyszłości.

Dzieje kultury, w tym literatury, to ciągnące się po bezkres cmentarzysko – mówi. Ten, kto dobrze szuka, może odnaleźć ukryte tam narracje, podskórne sygnały, które transformują społeczeństwo. Czapliński odnajduje je na przykład w połowie lat 70., kiedy zaczyna się akcja „Rozbieżnych emancypacji”. I kiedy zaczynają działać siły, które najpierw doprowadzą do powstania „Solidarności”, a później zawalenia systemu komunistycznego. Kultura pisana wykryła te procesy na długo przed naukami społecznym.

„Rozbieżne emancypacje. Przewodnik po prozie 1976–2020” Przemysław Czapliński Wydawnictwo Literackie 864 str. ok. 60 zł

Pisze o niej Czapliński: „Literatura – tak będzie ona tu rozumiana i ujmowana – to nieustanna interwencja w społeczną komunikację: w najlepszych swoich dokonaniach wypowiada wojnę tam, gdzie zawiązuje się zbyt powierzchowna ugoda, a wskazuje szansę dogadania się tam, gdzie nikt już nikogo nie słucha; broni rzeczy wspólnych od strony spraw pojedynczych, a jednocześnie z precyzją literackich nauk nieścisłych roztacza wizje rozwiązań całościowych; wtrąca się między władzę a wiedzę, mieszając im językowe szyki i zakłócając ich dyskursy. Literatura jest jak pasażer na gapę, który w środkach komunikacji społecznej nieoczekiwanie zabiera się do sprawdzania biletów”.