Szczepionki mRNA przeciwko HIV: możliwy przełom

Po 40 latach poszukiwań szczepionki przeciwko AIDS naukowcy osiągnęli przełom. Trzy nowe badania pokazują, że technologia mRNA, znana ze szczepionek na Covid-19, potrafi skutecznie uruchomić silną reakcję immunologiczną przeciwko wirusowi HIV u ludzi. Naukowcy opublikowali w „Science Translational Medicine” i „Science” trzy istotne artykuły na ten temat. Dają one nadzieję w walce z wirusem, którym zakażonych jest około 41 mln ludzi na świecie.

Badania nad zakotwiczeniem białek wirusowych

Pierwsze badanie przeprowadzili naukowcy ze Scripps Research we współpracy z firmą Moderna. Testowali nowy sposób działania szczepionki, który naśladuje naturalne zakotwiczenie białek w otoczce wirusa HIV. Zwykłe szczepionki zmuszają komórki pacjenta do wytwarzania białka wirusa, które swobodnie pływa w płynach ustrojowych. Nowy preparat działa inaczej – białka są zakotwiczone w błonie komórek osoby zaszczepionej. Takie pozycjonowanie lepiej imituje naturalną strukturę otoczki wirusa i może skuteczniej nauczyć komórki odpornościowe rozpoznawania zagrożenia.

Wyniki były uderzające: 80 proc. uczestników pierwszej fazy badań klinicznych, którzy otrzymali jedną z dwóch szczepionek mRNA indukujących powstawanie białek wirusowych związanych z błoną komórkową, wyprodukowało przeciwciała zdolne do blokowania wnikania białka wirusowego do komórek. Dla porównania – jedynie 4 proc. uczestników badania, którzy otrzymali konwencjonalną szczepionkę ze swobodnie unoszącymi się w płynach ustrojowych białkami, produkowało takie przeciwciała.

To badanie kliniczne objęło 108 zdrowych dorosłych w wieku od 18 do 55 lat w dziesięciu ośrodkach badawczych w Stanach Zjednoczonych. Uczestnicy otrzymywali trzy dawki jednej szczepionki w odstępach kilku tygodni.

Indukcja przeciwciał szeroko neutralizujących

Drugie przełomowe badanie, opisane w „Science”, skupiało się na indukowaniu przeciwciał szeroko neutralizujących (broadly neutralizing antibodies – bnAbs), które mogą rozpoznawać i blokować szeroką gamę wariantów HIV. W przeciwieństwie do standardowych przeciwciał, które często rozpoznają jedynie konkretny wariant wirusa, bnAbs są ukierunkowane na elementy HIV pozostające niezmienne, nawet gdy wirus mutuje.

Naukowcy użyli nanocząsteczek z mRNA (podobnych do tych stosowanych w szczepionkach na Covid-19) i udało im się pobudzić układ odpornościowy do wytwarzania specjalnych przeciwciał zdolnych do ochrony przed różnymi odmianami wirusa HIV. Jedynymi odnotowanymi skutkami ubocznymi było przemijające zaczerwienienie skóry. Wyniki te stanowią kolejny ważny krok w tworzeniu skutecznej szczepionki.

Mechanizmy unikania odporności przez HIV a zalety mRNA

HIV atakuje układ odpornościowy, uniemożliwiając organizmowi naturalne pozbycie się wirusa. Dodatkowo wirus szybko mutuje, zmieniając strukturę białek otoczki, co pozwala mu unikać odpowiedzi immunologicznej. Te cechy sprawiają, że opracowanie skutecznej szczepionki tradycyjnymi metodami jest szczególnie trudne.

Technologia mRNA oferuje w tym kontekście znaczącą przewagę: w porównaniu z innymi metodami dostarczania białek antygenowych, szczepionki mRNA mogą być modyfikowane szybko i tanio – w skali miesięcy, a nie lat. To pozwala badaczom testować różne strategie w krótszym czasie, co jest kluczowe przy walce z patogenem znanym z dużej zmienności genetycznej.

Wstępne wyniki i konieczność dalszych badań

Chociaż przedstawione wyniki są bardzo zachęcające, naukowcy podkreślają, że przed nimi jeszcze wiele pracy. Dotychczasowe badania koncentrowały się głównie na bezpieczeństwie preparatu i wywoływaniu odpowiedzi immunologicznej, a nie na faktycznym zapobieganiu zakażeniu HIV. Przyszłe badania będą musiały potwierdzić, czy wyprodukowane przeciwciała rzeczywiście chronią przed transmisją wirusa w warunkach naturalnej ekspozycji.

Badania podkreślają także, że rozwinięcie pełnej ochrony przed HIV może wymagać wieloetapowych schematów szczepień przypominających, które prowadzą układ odpornościowy przez długotrwały proces rozwijania szerokiej zdolności neutralizującej.

Perspektywy i wyzwania polityczne

Oczekuje się, że wyniki przyspieszą prace nad szczepionkami przeciwko AIDS. Naukowcy są optymistyczni, wierząc, że elastyczność technologii mRNA odegra kluczową rolę w doskonaleniu preparatów. Dla milionów osób zagrożonych zakażeniem HIV jest to najbardziej znaczący postęp w kierunku skutecznej szczepionki od lat.

Badania są efektem współpracy wielu instytucji akademickich na całym świecie, pokazując siłę skoordynowanego wysiłku naukowego w walce z globalnymi wyzwaniami zdrowotnymi.

Cieniem na tych osiągnięciach kładzie się jednak ostatnia decyzja Roberta F. Kennedy’ego Jr., stojącego na czele amerykańskiego Departamentu Zdrowia i Opieki Społecznej, który ogłosił wstrzymanie projektów badawczych nad szczepionkami wykorzystującymi technologię mRNA. Decyzja dotyczy badań o łącznej wartości około 500 mln dolarów (432 mln euro), finansowanych z budżetu federalnego. Eksperci podkreślają, że jest to krok zarówno szkodliwy, jak i nierozsądny – powrót do tradycyjnych metod badawczych w federalnych laboratoriach USA spowolni rozwój wakcynologii i zwiększy ryzyko nieprzygotowania na przyszłe pandemie.