Cykle menstruacyjne pełnią istotną funkcję w nasileniu objawów ADHD

Obecnie już wiadomo: objawy ADHD mogą się zmieniać w ciągu życia, a nowe badania pokazują, że prawdopodobnie ulegają zmianie także w trakcie cyklu miesiączkowego.

Nowe ustalenia, które zostały zaprezentowane na Amerykańskim Kongresie Psychiatrii i Zdrowia Psychicznego, ale których jeszcze nie opublikowano w recenzowanym czasopiśmie naukowym, stanowią najmocniejszy dotychczas dowód na to, że objawy ADHD mogą ulegać wahaniom wraz ze zmianami hormonalnymi.

„Daje nam to spersonalizowany wgląd w to, co dzieje się u wielu kobiet cierpiących na ADHD – mówi Dora Wynchank, psychiatra i badaczka z holenderskiej organizacji opieki zdrowia psychicznego PsyQ, która nie brała udziału w badaniu. – Ponieważ ADHD było w przeszłości badane głównie u chłopców i mężczyzn, umknął nam ten bardzo istotny aspekt.”

Michelle Martel, psycholożka kliniczna i kierowniczka katedry psychologii na University of Kentucky, kierowała badaniem, które objęło 97 studentek podczas całego ich cyklu miesiączkowego. Niemal wszystkie uczestniczki miały formalną diagnozę ADHD, a około połowa z nich przyjmowała stale leki stymulujące układ nerwowy. Zespół Martel codziennie mierzył u studentek poziom hormonów i oceniał objawy ADHD za pomocą kwestionariuszy oraz testów funkcji poznawczych.

Martel i jej współpracownicy odkryli, że uczestniczki badania zgłaszały nasilenie objawów ADHD, takich jak trudności z koncentracją i impulsywność, tuż przed rozpoczęciem miesiączki oraz na jej początku, a w mniejszym stopniu w okolicach owulacji. Wyniki te były zgodne z rezultatami testów psychologicznych oraz potwierdzają to, co psycholodzy już wcześniej słyszeli od pacjentek.

Wynchank mówi, że jej pacjentki często opowiadały: „Coś się ze mną dzieje w tygodniu poprzedzającym okres – jakby cały świat się rozpadał. Kilka dni po rozpoczęciu miesiączki patrzę wstecz i nie poznaję samej siebie.”

Martel twierdzi, że zmiany te wydają się w dużej mierze spowodowane spadkami poziomu estradiolu – najsilniejszej formy estrogenu. Estrogen jest powszechnie znany jako hormon płciowy, ale pełni też ważne funkcje w mózgu: wspiera koncentrację, pamięć i stabilizację nastroju. Dodatkowo pomaga organizmowi w produkcji i utrzymywaniu odpowiedniego poziomu dopaminy – kluczowego neuroprzekaźnika, który odgrywa ważną rolę w ADHD.

„Chodzi o wrażliwość na wahania hormonalne – przypuszcza Wynchank. – Nałożenie się źle funkcjonującego układu dopaminowego z niskim poziomem estrogenu to taki podwójny cios, który znacząco pogarsza funkcje poznawcze”. To powiązanie może tłumaczyć, dlaczego badania wykazują u kobiet z ADHD wyższe wskaźniki przedmiesiączkowego zaburzenia dysforycznego – ciężkiej postaci zespołu napięcia przedmiesiączkowego, a także większe ryzyko depresji poporodowej i nasilenia rozmaitych objawów w okresie okołomenopauzalnym. Wiadomo, że poziom estrogenu spada przed menstruacją, po porodzie oraz w okresie menopauzy.

Wyniki najnowszych badań Martel potwierdzają efekt zaobserwowany przez nią w jej wstępnym badaniu wykonanym w 2018 roku i obejmującym 32 uczestniczki. „Tak naprawdę jest to potwierdzenie wszystkiego, co wcześniej odkryliśmy – mówi Martel. – To pozwala nam zaufać wynikom obecnych badań, mieć pewność, że są dokładne i uchwyciły realny problem”.

Odkrycie może wpłynąć na sposób diagnozowania i leczenia ADHD. We wstępnym badaniu z 2018 roku niektóre jego uczestniczki spełniały kryteria ADHD tylko w określonych momentach cyklu miesiączkowego, co mogło wpływać na możliwość postawienia im diagnozy. Martel chce też sprawdzić, czy niektóre osoby mogłyby skorzystać na dostosowywaniu dawki leków na ADHD do cyklu miesiączkowego.

W 2023 roku Wynchank i jej współpracownicy opisali w publikacji naukowej przypadek, który wspiera koncepcję dawkowania leku z uwzględnieniem fazy cyklu. Naukowcy zalecili dziewięciu pacjentkom zwiększenie dawki leku na ADHD w tygodniu poprzedzającym miesiączkę i obserwowali je przez okres od sześciu miesięcy do dwóch lat. Wszystkie uczestniczki zgłaszały złagodzenie objawów bez nasilenia działań niepożądanych i planowały kontynuować przyjmowanie dostosowanej dawki. Wynchank zauważa, że inne metody, takie jak psychoterapia czy hormonalna antykoncepcja, również mogą pomóc w przypadku zaostrzenia przedmiesiączkowych objawów ADHD, ale dotychczas nie zostały dogłębnie przebadane.

Zarówno Wynchank, jak i Martel zgadzają się, że w tej dziedzinie wiele jeszcze pozostało do zrobienia. „Do tej pory przeprowadzono bardzo mało badań ADHD u dziewcząt i kobiet”. Aby usunąć tę nierówność, Wynchank i jej współpracownicy przeprowadzają ogólnoświatowy sondaż skierowany do kobiet z ADHD. „Chcemy poznać ich rzeczywiste doświadczenia i dowiedzieć się, jakie są ich oczekiwania związane z badaniami – mówi Wynchank. – Nie chodzi o to, co nas interesuje. Chcemy, żeby to kobiety wskazały, co powinno być przedmiotem analiz.”