Nie tylko prezerwatywy i wazektomia. Doustna antykoncepcja dla mężczyzn coraz bliżej
Rynek produktów antykoncepcyjnych od dawna jest niesymetryczny: środki przeznaczone do stosowania przez kobiety obejmują m.in. różnorodne pigułki, implanty i zastrzyki, wszystkie dopuszczone przez amerykańskie urzędy regulacyjne, podczas gdy dla mężczyzn dostępne są jedynie prezerwatywy i wazektomia. Badacze po trochu przymierzali się do tego problemu przez całe dziesięciolecia i wreszcie zaczyna być widać efekty. Pigułki antykoncepcyjne dla mężczyzn, o całkowicie nowym mechanizmie zapobiegania ciąży, zostały już poddane badaniom z udziałem ludzi.
W pierwszym badaniu klinicznym tego rodzaju stwierdzono, że niehormonalna doustna antykoncepcja, która w sposób odwracalny blokuje wytwarzanie plemników, wydaje się dla ludzi bezpieczna. Przyjmowane codziennie pigułki, nazwane YCT-529, blokują wiązanie metabolitu witaminy A z jego receptorami w jądrach. Hamuje to cały łańcuch zmian w ekspresji genów, niezbędnych dla rozpoczęcia procesu wytwarzania plemników. Wyniki oceny bezpieczeństwa na podstawie wczesnej 1. fazy badań klinicznych opublikowano w czasopiśmie „Communications Medicine”.
Nie oceniano w tym badaniu skuteczności w redukowaniu liczby plemników. Firma YourChoice Therapeutics, która opracowała opisywany lek, prowadzi obecnie badania mające na celu dostarczenie takich informacji. Jednak wyniki oceny bezpieczeństwa stanowią kluczowy kamień milowy – mówi Stephania Page, endokrynolożka ze School of Medicine na University of Washington, która nie brała udziału w omawianym badaniu, jednak pracuje nad innymi hormonalnymi środkami antykoncepcyjnymi dla mężczyzn od ponad 20 lat. „Naprawdę potrzebujemy więcej odwracalnych metod antykoncepcji dla mężczyzn” – mówi.
W tym niewielkim badaniu uczestniczyło 16 zdrowych mężczyzn w wieku od 32 do 59 lat, którzy przeszli wcześniej wazektomię – popularny zabieg chirurgiczny, w którym przecina się nasieniowody w celu uniemożliwienia wydzielania plemników. Uwzględnienie wyłącznie takich uczestników stanowiło dodatkowy środek bezpieczeństwa, mający zapobiec trwałemu zaburzeniu płodności. „Nigdy wcześniej nie prowadzono badań klinicznych z użyciem niehormonalnych pigułek antykoncepcyjnych dla mężczyzn – mówi główna autorka badania, Nadja Mannowetz, współzałożycielka i dyrektorka naukowa firmy YourChoice Therapeutics. – Wykorzystanie niepłodnych uczestników sprawdziło się w tym badaniu, ponieważ zespół nie oceniał skuteczności leku, ale jego tolerancję i biodostępność, czyli poziom aktywnego leku uzyskiwany w organizmie”.
Uczestników podzielono na dwie grupy. Członkowie pierwszej grupy otrzymywali albo dawkę startową YCT-529 wynoszącą 10 mg i dwa tygodnie później drugą dawkę 30 mg, albo każdorazowo placebo. Uczestnicy należący do drugiej kohorty otrzymywali albo pierwszą dawkę wynoszącą 90 mg i po dwóch tygodniach drugą dawkę wynoszącą 180 mg, albo każdorazowo placebo. Wszyscy uczestnicy przyjmowali pigułki na czczo. Z każdej kohorty wybrano cztery osoby, które otrzymały trzecią dawkę wynoszącą 30 mg po bogatym w tłuszcze i wysokokalorycznym śniadaniu w celu oceny, czy jedzenie może wpłynąć na tolerowanie leku.
Dla wszystkich dawek „obserwowaliśmy dobrą i szybką biodostępność”, co oznacza, że lek nie ulegał szybkiemu rozkładowi w organizmie, mówi Mannowetz. Przeciętnie poziom leku dostępnego w krążeniu zmniejszał się o połowę po dwóch, trzech dniach. Jest to obiecujący wynik, wskazujący, że jeśli pigułka okaże się skutecznie redukować ilość plemników, wystarczy być może przyjmować ją tylko raz dziennie. Mannowetz spodziewa się, że jeżeli lek zostanie ostatecznie dopuszczony przez FDA, dawka, która trafi wtedy do sprzedaży, będzie prawdopodobnie bliższa wyższemu testowanemu wariantowi, wynoszącemu 180 mg. W określeniu dokładnego optymalnego dawkowania pomogą jednak naukowcom dalsze badania.
Zespół badawczy nie stwierdził żadnych działań niepożądanych związanych z tym lekiem. Zaletą niehormonalnych leków antykoncepcyjnych jest teoretycznie mniejsze ryzyko takich skutków, jak zaburzenie funkcji seksualnych, libido czy nastroju, mówi Mannowetz.
Page stwierdza, że te wyniki są ekscytujące i ważne, wskazuje jednak, że to dopiero jedno małe badanie. „Myślę, że byłoby nadinterpretacją twierdzenie, że wiadomo już dużo na temat działań niepożądanych – mówi. – Ma je każdy lek dostępny na rynku”.
Obecnie trwają się także badania kliniczne nad kilkoma innymi odwracalnymi metodami antykoncepcji dla mężczyzn. Najbardziej zaawansowane dotyczy terapii NES/T – połączenia testosteronu i preparatu progestynowego Nestorone. Ten środek, aplikowany na ramię w formie żelu, wchłania się do krążenia przez skórę. Podobnie jak pigułka YCT-529, ma on działać na wytwarzanie plemników. Cel ten osiąga jednak poprzez wzrost stężenia krążącego testosteronu i progestyny – hormonów, które nakazują mózgowi wstrzymać proces produkcji. Naukowcy ukończyli właśnie większe i dłuższe badanie kliniczne 2. fazy z użyciem NES/T, dowodząc jego skuteczności. Wkrótce mają nadzieję rozpocząć badanie fazy 3., mówi Page, która brała udział w badaniach klinicznych z użyciem tego żelu.
Użytkownicy stosujący środki antykoncepcyjne dla mężczyzn, wpływające na wytwarzanie plemników, takie jak NES/T lub YCT-529, musieliby przyjmować je codziennie przez około trzy miesiące, zanim zaczęłyby być skuteczne, ponieważ tyle czasu trwa w organizmie produkcja dojrzałych komórek nasienia. Wytwarzanie plemników zostawałoby wznowione po około trzech miesiącach od zaprzestania przyjmowania leku przez użytkownika.
Na wczesnym etapie rozwoju jest kilku innych kandydatów na hormonalne pigułki antykoncepcyjne dla mężczyzn przeznaczone do codziennego stosowania. Trwają także wczesne etapy badań klinicznych nad implantem hydrożelowym o nazwie ADAM. ADAM działa jak odwracalna wazektomia – fizycznie blokuje nasieniowód, uniemożliwiając uwalnianie plemników do czasu usunięcia implantu.
Badania wskazują na rosnące zainteresowanie takimi środkami. W jednym z badań opublikowanych w 2023 roku stwierdzono, że spośród ponad 2000 mężczyzn ze Stanów Zjednoczonych i Kanady, których ono objęło, 75% chciało wypróbować nowe środki antykoncepcyjne. Z kolej w raporcie z 2019 roku stwierdzono, że w Stanach Zjednoczonych spośród mężczyzn w wieku od 18 do 49 lat, którzy uprawiali seks z kobietami, nie poddali się wazektomii, ich wiara nie uniemożliwiała stosowania antykoncepcji, a nie chcieli, aby ich partnerki zaszły w ciążę, niemal 50% było „bardzo zainteresowanych”. Te statystyki pokrywają się z doświadczeniami Page w tym zakresie: „Mężczyźni bardzo chcą mieć większą decyzyjność w kwestii rozrodu i brać udział w antykoncepcji” – mówi. Wszystkie środki antykoncepcyjne będące w fazie badań mogą poprawić proces podejmowania decyzji dotyczących współżycia i reprodukcji, tak przez poszczególne osoby, jak i przez pary.