Çatalhöyük. Kobiety miały tu pozycję wyjątkową
W tej sprawie archeolodzy muszą co jakiś czas zmieniać zdanie. Najpierw mówiło się, że w neolicie panował matriarchat, bo z kobietami i ich płodnością wiązano urodzaj. Późniejsze badania szczątków ludzkich wykazały jednak, że kobiety w neolicie odżywiały się gorzej niż mężczyźni i były w złej kondycji fizycznej z powodu częstych porodów. Miały też niższy status, o czym może świadczyć to, a także że zamieszkiwały w domostwach partnerów oraz fakt, że gorzej wyposażano je na drogę w zaświaty. Dominował zatem partylinearyzm. Wygląda na to, że w Çatalhöyük było inaczej.
Tę niezwykłą egalitarną osadę rolniczą tworzyły domy z cegły mułowej położone jeden obok drugiego – wchodzono do nich przez dach. Znajdowano tam figurki otyłych kobiet, co było pewną sugestią. Teraz międzynarodowy zespół archeologów i genetyków kierowany przez prof. Mehmeta Somela (z udziałem m.in. prof. Arkadiusza Marciniaka i dr. Macieja Chyleńskiego z Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza) przebadał DNA osobników pochowanych pod podłogami domów, dowodząc, że pozycja kobiet w tej anatolijskiej osadzie była wyjątkowa. 12 lat trwała analiza szczątków ponad 400 osób, z których udało się uzyskać 131 genomów, co czyni to badanie jednym z największych jak dotychczas przedsięwzięć archeogenetycznych na Bliskim Wschodzie.
Społeczność, która żyła tu nieprzerwanie od ok. 7100 do 5950 r. p.n.e., nie wykazuje śladów patrylokalności. Więzi rodzinne, które da się zrekonstruować między pochowanymi w jednym domu osobami, częściej przebiegają po linii matki. – Obecność dużej ilości krewnych nie-biologicznych utrudniało wykrycie tej prawidłowości we wcześniej publikowanych badaniach pilotażowych – zauważa dr Chyleński. – Obecne badania, oparte na danych całogenomowych, jasno wskazują większą trwałość linii żeńskich w obrębie domostw.
We wczesnym okresie istnienia osady większość pochowanych razem osób była ze sobą blisko spokrewniona. Praktyka ta zmieniła kilkaset lat później – coraz częściej dzieci i niemowlęta chowano razem z osobami genetycznie obcymi, choć o bardzo podobnej diecie. Może to świadczyć o istnieniu wspólnotowych form opieki i adopcji oraz o tym, że domy stały się raczej „jednostkami społecznymi” niż rodzinami połączonymi więzami krwi.
Szczególnie intrygujące są wyniki dotyczące płci i statusu społecznego. Dziewczynki były znacznie częściej grzebane z darami grobowymi niż chłopcy – w ich grobach znaleziono ponad pięć razy więcej paciorków, bransolet, mis, koszy, pigmentów czy kamiennych ostrzy. To może oznaczać, że cieszyły się wyjątkową pozycją społeczną i to od najmłodszych lat.
Wszystko to oznacza, że symboliczne przedstawienia kobiece, czyli wspomniane już figurki z Çatalhöyük, nie były jedynie ikonami płodności, ale odzwierciedlały realny wpływ kobiet na strukturę społeczności. Czy to oznacza, że Çatalhöyük było społeczeństwem matrylinearnym? Niekoniecznie, ale można pokusić się o stwierdzenie, że rola kobiet była w tej społeczności bardziej istotna i trwała, niż sądzono. W połączeniu z licznymi figurkami odkrywanymi w domach i świątyniach, nowe badania wzmacniają tezę, że kobiety nie tylko rodziły, ale mogły być centralną osią tej jednej z najstarszych rolniczych wspólnot świata.
– Ich pozycja staje się dominująca pod koniec głównego etapu zasiedlenia osady, która liczyła wówczas ok. tysiąca mieszkańców – mówi prof. Arkadiusz Marciniak. – Koresponduje to z intensyfikacją zabiegów rytualnych, dużą ilością malowideł naściennych ze scenami narracyjnymi i specjalnego traktowania turzego bydła. Kumulacja tych wszystkich elementów okazała się ostatnim akordem funkcjonowania osady. Rozpada się ona na kilka niewielkich osiedli, a duża część mieszkańców ją opuszcza. Oznacza to koniec bliskowschodniego modelu neolitu opartego na dominującej roli kobiet i wyznacza być może początek nowego etapu, w którym nadrzędną rolę zaczynają odgrywać mężczyźni. I który staje się tak czytelny w neolicie europejskim.
Dziękujemy, że jesteś z nami. To jest pierwsza wzmianka na ten temat. Pulsar dostarcza najciekawsze informacje naukowe i przybliża najnowsze badania naukowe. Jeśli korzystasz z publikowanych przez Pulsar materiałów, prosimy o powołanie się na nasz portal. Źródło: www.projektpulsar.pl.