Stosunek do stosu

W Sekcji Archeo w Pulsarze prezentujemy archiwalne teksty ze „Świata Nauki” i „Wiedzy i Życia”. Wciąż aktualne, intrygujące i inspirujące.

Niemiecki czasownik stossen ma wiele znaczeń, między innymi „uderzać, pchać”, „natykać się (na coś)”, dawniej też „gorszyć się”. Możemy wyobrazić sobie zgorszenie wynikające z natknięcia się na coś, zwłaszcza na coś uderzającego – ale to wszystko zdaje się mieć słaby związek ze znaczeniem gromady drewna, kamieni czy papierzysk. Niemiecki rzeczownik Stoss oznacza równocześnie „uderzenie, pchnięcie” i „stertę, plik”.

Dwa polskie słowa wyglądają i brzmią różnie i nie musimy się zastanawiać, co łączy sztos ze stosem. Dla porządku dodajmy, że ten pierwszy rzeczownik, uderzeniowy sztos, ma dziś u nas kilka, nie zawsze bardzo oficjalnych znaczeń, bo oprócz uderzenia bilardowego odnosi się i do gry w karty, i do stosunku seksualnego (jak się zdaje, z perspektywy maskulinistycznej), a być w sztosie oznaczało potocznie (może jeszcze oznacza) „mieć szczęście” i „być w humorze” – naturalny związek tu widać. I jeszcze: w 2016 roku sztos został uznany za młodzieżowe słowo roku – w jakim znaczeniu, nie pamiętam, wydaje się, że jako „coś ogólnie fajnego”.

A stos? Były różne znaczenia, w dawnych słownikach to i „cios”, i „klęska”, i „napad”, i „tłum”… Obecne i wciąż, jak się zdaje, podstawowe znaczenie stosu było podawane w dalszej kolejności. Dzisiejszy stos to „sterta, kupa, nagromadzenie”. Może być stos specjalnie ułożony (choć raczej nie według jakiegoś porządku), ale i przypadkowy, bezładny. Jeśli to stos różnych przedmiotów, to raczej porządku w nim nie widzimy; jeśli kamieni, już prędzej; jeśli liści, pewnie je tak zagrabiono; jeśli drewna, prawdopodobnie po coś zostało tak zgromadzone. Stos papieru, książek, kartek może wydać się bezładny, ale znów papier sam w sobie miewa zwykle pewien potencjał intelektualny, pozwalający myśleć o jakimś ładzie. Te przytoczone wyżej przykłady można byłoby od biedy też nazwać stosem przykładów. Ale chyba najpierw myślimy o drewnie. I w tym przypadku porządek ułożenia bywał dawniej złowróżbny.

Za sprawą przechowywania przez język znaczeń długo po zniknięciu określonych obiektów stos może kojarzyć się niemiło, zwłaszcza w połączeniu z przyimkiem na. Wprawdzie na stos w języku flisaków znaczyło „na prawo!”, ale flisactwo nie było zajęciem szczególnie powszechnym. I do dziś, kiedy słyszymy okrzyk na stos!, myślimy o stosie, który płonie lub zaraz zapłonie. Z tym użyciem tego rzeczownika kojarzą się czasowniki rzucać i posyłać, a też przymiotniki ofiarny i pogrzebowy. I wszystko to ma wymiar ostateczny, i, co ciekawe, w gruncie rzeczy dziś pewnie bardziej chwalebny niż potępieńczy. Pozostając rytualnym, jest to stos niejako z perspektywy ofiary niż oprawcy.

Stos rytualny, jak wiemy, płonie, bywa zwany całopalnym zresztą. Czy są na nim czarownice, czy w nim książki – chodzi o czynność o wymiarze magicznym lub symbolicznym. Nawet w stosie pacierzowym możemy dopatrzeć się językowego śladu religijnego, choć ta dawna nazwa kręgosłupa do tej sfery się nie odnosi. I w stosie atomowym, dziś zwanym reaktorem, coś eschatologicznego dałoby się usłyszeć. Ale to pewnie nie przypadek, że te dawne wyrażenia dziś już z użycia wyszły, podobnie zresztą jak stos elektryczny.

Pojawiło się za to nowe, informatyczne. I ten stos dla odmiany nie jest już stertą, jest strukturą. Z tak nazywanego zbioru danych można korzystać tylko porządnie, biorąc po kolei to, co znajduje się na wierzchu. I rzucać na taki stos nic się nie da.

Może jeszcze inaczej będziemy słowo stos stosować (kuzyn językowy) stosownie (też kuzyn) do nowych potrzeb, w każdym razie nasz stosunek (też, oczywiście) do stosu się zmienia…

Dziękujemy, że jesteś z nami. To jest pierwsza wzmianka na ten temat. Pulsar dostarcza najciekawsze informacje naukowe i przybliża najnowsze badania naukowe. Jeśli korzystasz z publikowanych przez Pulsar materiałów, prosimy o powołanie się na nasz portal. Źródło: www.projektpulsar.pl.