Najważniejsze w 2025 roku według was, czytelników pulsara
Bujaliście w kosmicznych obłokach, poznawaliście swoich dawnych przodków, ciekawiła was przyszłość Wszechświata, Ziemi oraz organizmów dużych i mniejszych. Oto, jakie artykuły i audycje stawialiście na podium w każdym miesiącu tego roku.
30 grudnia 2025
Styczeń
- Wszyscy byliśmy Skandynawami, czyli genetyczne wędrówki w pierwszym tysiącleciu
Precyzyjną mapę genetycznych powiązań Europejczyków w czasie od późnej epoki żelaza po wczesne średniowiecze stworzyli brytyjscy badacze. Wykorzystali w tym celu innowacyjne narzędzie analityczne o nazwie Twigstats. - Na początku było słowo. Tylko czyje? Prawdy i mity o początkach chrześcijaństwa
Czy wiadomo, kto naprawdę napisał Ewangelie? Czy prześladowania chrześcijan były tak brutalne, jak nas uczono? [Artykuł także do słuchania] - Ludzkość za czerwoną linią: podgrzaliśmy świat o 1,5 st. C. Co dalej?
O tym, że w 2024 r. przekroczyliśmy próg klimatycznego bezpieczeństwa, poinformował unijny serwis klimatyczny Copernicus. Raport przygotowano na podstawie danych gromadzonych i analizowanych przez Europejskie Centrum Prognoz Średnioterminowych.
Luty
- Santorini: możliwa powtórka katastrofy sprzed tysięcy lat?
Czy aktywność sejsmiczna na wyspie jest związana z ruchami tektonicznymi wzdłuż uskoku Amorgos, czy przepowiada erupcję wulkaniczną? Naukowcy ostrożnie odpowiadają i monitorują sytuację. - Czarne dziury bez osobliwości w centrum? Są piękne wyliczenia
Poszukiwanie równań opisujących rzeczywistość to w istocie dążenie do uproszczeń. Ta myśl kierowała działaniami badaczy z Universitat de Barcelona. - Morsowanie: hartuje i odstresowuje, czy działa jak placebo
Zimnej immersji przypisuje się wiele właściwości prozdrowotnych. By sprawdzić, czy słusznie, naukowcy z University of South Australia przeprowadzili metaanalizę.
Marzec
- Poziom mórz: przyszłość wygląda jak początek holocenu
W jakim maksymalnym tempie może się unosić lustro ziemskich wód? Oszacowali to autorzy badań, które publikuje właśnie „Nature”. - Scenariusz dwóch wymierań był zapisany w gwiazdach
Najbliższe potencjalnie supernowe, takie jak Betelgeza czy Antares, dzieli od Ziemi ponad 500 lat świetlnych. Nie stanowią więc bezpośredniego zagrożenia. Bliższe tego typu sąsiadki narobiły jednak kiedyś poważnych szkód. - Podkast 128. Łach, Trippenbach, Demkowicz-Dobrzański: Mechanika kwantowa – 100 lat minęło, a ferment nie ustaje
Wiek temu musieliśmy opuścić raj fizyki klasycznej. Mechanika kwantowa zmusiła nas do porzucenia dawnych sposobów myślenia o świecie. Uruchomiła też jednak rewolucję technologiczną. W jakiej jest kondycji? Jakie tajemnice skrywa? W jaką przyszłość nas zabiera? Opowiadają jej znawcy – prof. Rafał Demkowicz-Dobrzański, prof. Marek Trippenbach i dr Grzegorz Łach z Wydziału Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego.
Kwiecień
- Mamy drugą Ziemię? Raczej trzy wielkie pytajniki
O pracy, której autorzy ogłosili znalezienie „najmocniejszego do tej pory dowodu na istnienie życia poza Układem Słonecznym”, informowaliśmy w ubiegłym tygodniu. Teraz prezentujemy opinie na jej temat. [Artykuł także do słuchania] - Neandertalczyk przegrał, bo nie używał filtra UV. Prawdopodobnie
Dlaczego to właśnie Homo sapiens przetrwał kosmiczne zamieszanie 41 tys. lat temu? Badacze z University of Michigan przedstawili właśnie teorię, która może spojrzenie na tę kwestię zmienić. A właściwie nieco je wyostrzyć. - Czarne chmury nad Narodowym Centrum Badań Jądrowych?
NCBJ – jedna z najstarszych i najbardziej zasłużonych instytucji naukowych w Polsce – przetrwało już wiele burz i zawieruch. Nie chcielibyśmy, by po 70 latach istnienia znów stało się ofiarą politycznych rozgrywek.
Maj
- Obce wśród swoich. O rybich przesiedleńcach w polskich wodach
Kupując ryby ze stawów produkcyjnych, rzadko się zastanawiamy, skąd pochodzą ich przodkowie. A taki karp czy pstrąg nie są u nas gatunkami rdzennymi. [Artykuł także do słuchania] - Pierwszy tytuł z Herkulanum odczytany! Nagroda: 60 tys. dolarów
Dokonały tego niemal równocześnie dwa zespoły badawcze: Seana Johnsona z ekipy Vesuvius Challenge oraz Marcela Rotha i Michy Nowaka. Badacze nie tylko odnaleźli ten fragment tekstu, ale też udoskonalili metody wykrywania atramentu. - Mózg widzi to, co miało być, a czego nie ma
Zespół naukowców z University College London i Imperial College London postanowił sprawdzić, co dzieje się w hipokampie, gdy spodziewa się on bodźca, a ten nie nadchodzi. Okazało, że dzieje się wiele.
Czerwiec
- Układ Słoneczny czeka katastrofa?
Przelatujące w pobliżu gwiazdy mogą wytrącić Ziemię z jej orbity – twierdzą naukowcy. Mają jednak także dobrą wiadomość. - Pluskwa domowa i jej krewniacy: garść informacji ciekawych i przydatnych
W tym wieku częstotliwość pojawiania się pluskiew w mieszkaniach wyraźnie wzrosła, i to nie tylko w Europie, ale też w Stanach Zjednoczonych i Australii. Jak nas namierzają, kiedy śpimy? Dlaczego samiec przekłuwa okrywę ciała samicy i wstrzykuje spermę pod powłoki skórne? Po co samce gwałcą inne samce? - Jedna na milion to już nie rzadkość. Vera Rubin pokazuje pierwsze zdjęcia
Praca tysięcy ludzi, rozpoczęta 27 lat temu, gdy powstał plan i pierwsze szkice obserwatorium imienia znakomitej astrofizyczki, dziś przynosi owoce. Kosmos dosłownie odkrywa swoje tajemnice na naszych oczach.
Lipiec
- Kwantowy bąbel może zniszczyć Wszechświat. Należy iść na plażę
Zgodnie z najlepszymi oszacowaniami fizyków, rozpad próżni jest niezwykle mało prawdopodobny, a prawdopodobieństwo, że nastąpi tak blisko naszej części Wszechświata, by mieć na nas wpływ, jest wręcz niewyobrażalnie małe. Niemniej nie jest ono zerowe. [Artykuł także do słuchania] - Neandertalczycy wiedzieli, co dobre. Mieli przetwórnie tłuszczu
Do tej pory uważano, że tego typu działania były domeną późniejszych przedstawicieli rodzaju Homo, żyjących ok. 28 tys. lat temu. Nowe dane przesuwają tę granicę o niemal 100 tys. lat. - Choroby autoimmunologiczne: czy może tu pomóc Słońce?
Światło UV łagodzi objawy stwardnienia rozsianego czy cukrzycy typu 1. Teraz naukowcy próbują przekuć to odkrycie w terapię. [Artykuł także do słuchania]
Sierpień
- Nigdy nie byliśmy sami
Homo, australopiteki, parantropy – wszyscy żyli w jednej epoce, rywalizując o zasoby. Afryka 2,6 mln lat temu była tyglem ewolucyjnym. - Małe Czerwone Kropki wstrząsnęły astronomią
Kosmiczny Teleskop Jamesa Webba dostrzegł obiekty, których nie rozpoznają żadne znane modele – czy mamy do czynienia z nową klasą ciał niebieskich? - Miłość i śmierć w mezolicie. Archeolodzy odsłonili wyjątkowy grób
Odsłonięty właśnie przypadkowo mezolityczny pochówek z Kujaw, unikatowy w swojej formie i stanie zachowania, otwiera nowe pytania o emocje, wierzenia i rytuały społeczności sprzed 8 tysięcy lat.
Wrzesień
- ChatGPT-5: wielkie rozczarowanie i koniec snu o rewolucji?
Premiera nowego modelu miała być kolejnym krokiem ku ogólnej sztucznej inteligencji. Zamiast przełomu mamy debatę o granicach rozwoju AI. - Webb patrzy na przybysza z obcej gwiazdy. Nowe informacje o początkach planet
Przybysze tacy jak kometa 3I/ATLAS są rzadkością, ale dzięki teleskopom nowej generacji możemy spodziewać się kolejnych odkryć międzygwiezdnych podróżników. - 125-letni problem matematyczny doczekał się przełomu
Ujednolicenie trzech ujęć dynamiki płynów było trudnym wyzwaniem, ale być może naukowcy właśnie tego dokonali. Ich osiągnięcie bazuje na dekadach wcześniejszych odkryć. Wszystkie one były jednak uzupełnione jakimś zastrzeżeniem. [Artykuł także do słuchania]
Październik
- Ołów. Element układanki śmiercionośnej dla neandertalczyków
Toksyczny, odkładający się w kościach i niszczący układ nerwowy. Obwiniany o upadek Rzymu i plagę współczesnych zaburzeń rozwojowych. Historia naszej relacji z tym pierwiastkiem sięga dwóch milionów lat. - Biologie fantastyczne. „Życie Chucka”, czyli jak to jest umierać
Co nauka wie na temat procesów zachodzących w gasnącym mózgu? Uwaga: spojlery dosłownie od pierwszego zdania! [Artykuł także do słuchania] - Nagroda Nobla 2025 z fizyki: John Clarke, Michel H. Devoret i John M. Martinis
Nagroda Nobla 2025 z fizyki: Królewska Szwedzka Akademia Nauk przyznała Nagrodę Nobla w dziedzinie fizyki w 2025 roku trzem naukowcom. Są nimi: John Clarke, Michel H. Devoret i John M. Martinis za „za odkrycie makroskopowego tunelowania kwantowego i kwantyzacji energii w obwodzie elektrycznym”.
Listopad
- Człowiek wykańcza kolejne wielkie jezioro
Zagłada Jeziora Aralskiego stała się symbolem ludzkiej bezmyślności i krótkowzrocznej zachłanności. Naukowcy ostrzegają, że podobny los grozi Tonlé Sap, największemu jezioru Azji Południowo-Wschodniej. - „Głowę odcięto, ciało ukryto”. O nielegalnym zabijaniu wilków w Polsce mówi prof. Sabina Pierużek-Nowak
Co kilkadziesiąt godzin ginie w Polsce wilk zastrzelony z broni palnej. Bo podobno wilki pustoszą łowiska. Tymczasem myśliwi w ciągu roku zabijają pół miliona saren i jeleni. Setki tysięcy dzików. Dziesiątki tysięcy lisów. Wilki nie są winne. O tym, co się dzieje w lasach, opowiada biolożka prof. Sabina Pierużek-Nowak. [Artykuł także do słuchania] - Jak mózg rozpoznaje języki rodzimy i obcy? Naukowcy odkryli kluczową różnicę
Nieznana mowa często brzmi jak niezrozumiały potok dźwięków. Teraz już wiadomo, dlaczego w języku ojczystym magicznie dzieli się on na pojedyncze słowa.
Grudzień
- Pozostawione na Marsie
NASA przez lata wydawała miliardy dolarów na zbieranie próbek marsjańskich, chcąc je sprowadzić na Ziemię. Być może je tam po prostu zostawimy. - Cudowne dzieci rzadko wyrastają na mistrzów. Możliwe trzy powody
Analiza karier dziesiątek tysięcy wybitnych jednostek – od noblistów po mistrzów olimpijskich – wskazuje, że droga na szczyt nie wiedzie przez wczesną specjalizację. - pulsar nadaje. sygnał 160. Aneta Brzezicka: Mózg jest młodszy, kiedy idzie w tango
Dlaczego taniec, malowanie czy gry komputerowe utrzymują mózg w dobrej kondycji? Czym jest luka jego wieku? Co odliczają zegary mózgowe? Odpowiada psycholożka dr hab. Aneta Brzezicka, prof. Uniwersytetu SWPS.