Konie towarzyszą człowiekowi od tysięcy lat, ale ich rola jako wierzchowców rozwijała się stopniowo i wiązała się z rozwojem oraz upowszechnieniem technik jeździeckich.

Mityczni herosi powracają niezmiennie od blisko trzech tysięcy lat – dziś także w powieściach, filmach, a ostatnio również w serialach. Skąd ta nieśmiertelność? Odpowiadają dr hab. Tomasz Mojsik i dr Maciej Paprocki. [Artykuł także do słuchania]

Dawni ludzie fascynowali się czaszkami i dużymi kośćmi prehistorycznych zwierząt do tego stopnia, że tworzyli mity i legendy o olbrzymach, cyklopach oraz innych potworach zamieszkujących Ziemię. Malowidło naskalne w RPA dowodzi, że Buszmeni z ludu San nie byli wyjątkiem.

Tajemnicę wyginięcia naszych kuzynów ok. 40 tysięcy lat temu badacze próbują odkryć od dawna. Wysuwano już różne hipotezy – od gwałtownych zmian klimatycznych po katastrofy naturalne i choroby. Coraz więcej dowodów wskazuje jednak na to, że kluczowe mogło być coś innego.

Adolescencja jest wyjątkowym okresem w życiu człowieka, ale dotychczas nie było wiadomo, jak przebiegała tysiące lat temu. Wiedzę na ten temat uzupełnił właśnie międzynarodowy zespół badaczy. Niestety, tylko częściowo.

Badania antycznego DNA mieszkańców Rapa Nui to kolejny dowód na to, że teza Jareda Diamonda o upadku tamtejszej cywilizacji jest błędna. Ujawniły jednak dużo więcej.  

Czy Egipcjanie znaleźli w delcie Nilu starożytne obserwatorium astronomiczne? Niekoniecznie, ale przecież brzmi to lepiej niż informacja, że odkryli w pewnej świątyni duży zegar słoneczny.

Naukowcy zaglądają w zęby i odczytują z nich nową historię naszego kontynentu w epoce lodowcowej.

Czy krzewy koki (Erythroxylum spp.) trafiły na nasz kontynent o 200 lat wcześniej, niż dotąd przypuszczano? Tak wynika z analizy tkanek mózgowych z XVII-wiecznego włoskiego szpitala.

Spadkobiercy tych plantatorów są do dziś zamożniejsi niż Amerykanie, którzy nie korzystali z pracy zniewolonych ludzi. Historia rzuca długi cień.

Żyzne ziemie Cyrenajki przyciągały i Greków, i Rzymian. Przecinająca je kulturowa linia jest widoczna do dziś. Nic dziwnego, że ten region Afryki frapuje archeologów, także polskich. Opowiada o tym dr Piotr Jaworski.

Zdolność do organizacji i integracji różnorodnych grup umożliwiła elitom Longobardów stworzenie społeczności, które były w stanie przetrwać nawet najtrudniejsze czasy.

Rapa Nui nie była areną zbrodni ekologicznej, która doprowadziła do upadku wielkiej cywilizacji. Nowe badania dowodzą, że jej historia może wręcz stanowić pozytywną inspirację.

Właśnie zakończył się pierwszy w historii taki eksperyment. Prowadzono go przez dwa miesiące na Międzynarodowej Stacji Kosmicznej.

Celtyckie oręże znalezione na Kujawach przyprawiło archeologów o bezsenność. Co prekursorzy cywilizacyjni barbarzyńskiej Europy robili w tym miejscu w III w. p.n.e.? O wyjątkowych znaleziskach opowiada prof. Bartosz Kontny.

O tym, jak nasi dawni kuzyni przetwarzali mięsa dużych zwierząt, wiadomo już dużo. Portugalscy uczeni chcieli się dla odmiany dowiedzieć więcej na temat oprawiania dzikich ptaków.

Wyginięcie naszych dawnych krewnych było efektem kombinacji wielu czynników. Czy jednym z nich była wymiana genów z ludźmi współczesnymi?

Neolityczne populacje skandynawskie zostały dotknięte niszczycielską plagą. Technologia pan-genomowa ujawniła, jaką.

Rozwój przedindustrialnych społeczeństw przebiegał w znacząco odmienny sposób niż ten, z którym mamy do czynienia dziś – takie mamy wyobrażenie. Nowe analizy dowodzą, że jest ono błędne.

190 m długości ma megaksylon, który znaleźli archeolodzy niedaleko miasta Hradec Králové. Takie neolityczne kurhany są dla badaczy zagadką.

Naukowcy wykorzystali nową technikę, która umożliwia dokładne wydatowanie pokrywających malowidła cienkich warstw kalcytu. I dodali narracyjnym scenom polowań kilka tysięcy lat.

To mało skomplikowane narzędzie było ważnym elementem rozwoju nie tylko technologicznego, ale i kulturowo-społecznego.

Nasi przodkowie częściej niż po kamień sięgali po drewno. Tylko że to materiał nietrwały. Dopiero niedawno zaczęliśmy sobie uświadamiać skalę jego znaczenia.

Dwa obrzędowe stanowiska odkryto w jaskini Cloggs. Składają się z małych palenisk i patyków z drewna Casuarina, które pokryto tłuszczem zwierzęcym lub ludzkim.

Gry komputerowe promują dziedzictwo i ratują przeszłość – przekonuje archeolog Wacław Kulczykowski. W jego doktorat zagrały dwa miliony osób.

Czaszkę dziecka znaleziono w jaskini Cova Negra w Hiszpanii. Badania wykazały, że miało ono zespół Downa. Mimo to przeżyło aż sześć lat.

Okolice Avon Downs na płaskowyżu Queensland w Australii to święte miejsce kobiet z plemienia Jangga. Aborygenki szukają w nim odosobnienia już od 7 tys. lat. I są tam samowystarczalne.

W miejscu planowanego lotniska w Chania znaleziono wyjątkową zabytkową strukturę – ekscytują się media i nie tylko one. Rzecz w tym, że tak naprawdę o jej istnieniu wiadomo od 30 lat.

Wykazały to analizy archeogenetyczne szczątków małoletnich osób, które zostały pochowane w Chichén Itzá na półwyspie Jukatan w Meksyku. Badacze odkryli zresztą nie tylko to.

Analiza genetyczna potwierdziła koligację dwóch książąt pochowanych ok. 500 r. p.n.e. dwóch kurhanach w Badenii-Wirtembergii. Wykazała także związki między innymi przedstawicielami tego ludu.

Analiza białek znajdujących się na ścianach kotłów z brązu pozwoliła ustalić, co jadano na terenie euroazjatyckich stepów 2,7 tys. lat temu.

Badacze przeanalizowali mitochondrialne DNA szczątków 6 czworonogów, które żyły w latach 1609–1617. Wyniki sugerują, że także na stosunki kolonistów z rdzennymi mieszkańcami Ameryki trzeba spojrzeć inaczej.

Odstawianie od piersi małych neandertalczyków miało inne konsekwencje niż w przypadku człowieka współczesnego.

Po co malowaliśmy na skałach wizerunki zwierząt, ludzi, symbole? Polscy badacze dowodzą, jak plastyczne jest to zjawisko. Także w sferze interpretacji.

Wcześniejsze teorie zakładały, że wykonany z mosiądzu pancerz był zbyt ciężki i niewygodny, by używać go w bitwie. Właśnie okazały się błędne.

Bałtowie chowali zmarłych w towarzystwie koni. Wbrew dotychczasowym teoriom, do grobów zabierano nie tylko ogiery. Bardziej niż o płeć zwierzęcia, chodziło o pochodzenie.

Ludzie to zwierzęta stadne. Ale kiedy i jak zaczęli się organizować, by współdziałać na rzecz ogółu? Jakie pierwsze reguły życia społecznego tworzyli? Są już odpowiedzi.

O tym, że rdzenni Amerykanie z południowego zachodu używali dźwięku muszli do ceremonii, wiadomo od dawna, bo ta tradycja przetrwała w rezerwatach do dziś. Miały one jednak także inne zastosowanie.

Na wyspie są dwie populacje o odmiennych genomach. To wynik adaptacji środowiskowych – mówią badacze z projektu Papuan Past i wyjaśniają, co je wspierało.

Archeolodzy mają coraz więcej dowodów na to, że jadłospis jaskiniowców był znacznie bardziej urozmaicony, niż sądziliśmy. I że w niektórych regionach świata nie mieli powodu, by przechodzić na gospodarkę wytwórczą.

W znajdującej się na niegościnnej pustyni w Arabii Saudyjskiej grocie ludzie bywali regularnie. Pierwsi już 7 tys. lat temu.

Pochowany w XVIII w. w krypcie krakowskiego kościoła św. Franciszka z Asyżu mężczyzna z rozszczepem podniebienia miał protezę. To pierwsze odkrycie takie odkrycie w Polsce i w Europie.

Wydawało się, że to będzie formalność. Światowe gremium ekspertów przypieczętuje oczywisty fakt, że żyjemy w antropocenie. Ale tak się nie stało.

Naukowcy ustalili, skąd brano kruszec na monety wybijane we wczesnym Średniowieczu. I jaki miało to wpływ na układy polityczno-handlowe w zachodniej części naszego kontynentu.

Karbowane lub malowane drewniane przedmioty przez tysiące lat służyły Aborygenom do wymieniania informacji z sąsiadami. Właśnie powstała ich cyfrowa baza.

W zachowaniu brzmienia umierającego języka, którym posługiwali się w starożytności mieszkańcy południowych wybrzeży Morza Czarnego, ma pomóc platforma crowdsourcingowa.

Kury zaczęto hodować na większą skalę w południowej Azji Środkowej ok. 400 r. p.n.e. I można powiedzieć, że to one same – zmieniając swoje zwyczaje – do tego doprowadziły.

Władzom Państwa Środka bardzo zależy na udowodnieniu, że na ich terenie zawsze mieszkali etniczni Azjaci. Jedno nowe odkrycie potwierdza tę tezę. Drugie sobie do niej dopasowali.

Czy da się zrozumieć „Oppenheimera” bez znajomości mitologii? Czy Posejdon jeździłby Maserati? Znaczenie antyku dla współczesności podkreśla prof. dr hab. Katarzyna Marciniak, która poświęciła mu całe życie zawodowe.

Znaleziona w południowo-wschodniej Anglii wioska palafitowa przestała się nadawać do mieszkania po pożarze, ale pozostałości po niej zachowały się bardzo dobrze. Dzięki temu naukowcy poznali wiele szczegółów na temat ludzi, dla których przez rok była domem.

Chiński system kształcenia, pozornie egalitarny, dawał fory ludziom ustosunkowanym i zamożnym. Tak było przed wiekami – i podobnie jest dziś.

Wyjaśnienia obecności mutacji w genie PNPLA3 szukał międzynarodowy zespół naukowców, w którym pracuje także laureat Nagrody Naukowej POLITYKI z 2016 r. prof. Marcin Krawczyk. Znalazł je w historii sprzed 700 tys. lat.

W południowych Niemczech, koło Norymbergi, archeolodzy wydobyli szkielety ponad 1000 ofiar zarazy. A jest ich więcej.

Tylko sześcioro geologów zasiadających w Międzynarodowej Komisji Stratygrafii uznało, że trzeba ustalić datę graniczną dla holocenu.

Stanowisko Korolewo znane jest od lat 70. XX w. i wiadomo, że ma kluczowe znaczenie dla europejskiego paleolitu. Wreszcie udało się określić wiek znajdowanych tam kamiennych narzędzi. I być może potwierdzić trasę, jaką homininy wędrowały zachód kontynentu.

Okres między upadkiem Rzymu a renesansem wielu nadal uważa za czas intelektualnego zastoju. Tymczasem ówcześni nie tylko znali się na astronomii czy matematyce, ale też je rozwijali. Dowodzą tego choćby najnowsze okrycia badaczy z Wlk. Brytanii i Kanady.

Informatycy odczytali tekst na zwęglonym podczas wybuchu Wezuwiusza papirusowym zwoju z Herkulanum. – To początek nowej ery badań starożytnych dokumentów – mówi dr hab. Jan Kwapisz, profesor UW.

Przodkowie Homo sapiens produkowali smołę drzewną i jego najbardziej luksusową wersję czyli dziegieć (smołę brzozową). Teraz okazało się, że nie było to jedyne lepiszcze, jakie potrafili uzyskać.

Badania antycznego DNA ujawniają coraz więcej śladów świadczących o chorobach genetycznych. Przynoszą przy okazji coraz więcej informacji o tym, jak społeczności traktowały osoby nimi dotknięte.

Egipcjanie wpadli na pomysł, że przyciągną turystów nad Nil pracami rekonstrukcyjnymi jednej z piramid w Gizie. Pracami nikomu niepotrzebnymi i potencjalnie szkodliwymi, mówi dr Andrzej Ćwiek.

Dawni myśliwi również w Europie budowali z kamieni potężne struktury, które służyły im zapewne do polowań. Niemieccy archeolodzy znaleźli właśnie jedną z największych.

Od dawna wiadomo, że byli zdolnymi myśliwymi. Dopiero niedawno jednak badacze znaleźli dowody, że organizowali się w większe grupy. Nie tylko w tym przypominali człowieka współczesnego.

Ułatwiał im to atlatl, miotacz do oszczepów, zwiększający jego zasięg i siłę uderzenia. Zrównywał szansę obu płci.

Gdyby robili to potem w niezmiennym tempie, genomy ludzi w Europie Wschodniej stałyby się nie do odróżnienia od genomów w Europie Zachodniej czy Afryce Północnej.

Trzech młodych naukowców wykorzystując sztuczną inteligencję rozszyfrowało liczący 2000 lat tekst ze zwęglonego papirusu. Badacze mają nadzieję odkryć nieznane dotąd teksty filozoficzne.

Przejście pierwszych Homo sapiens sapiens za Alpy miało miejsce na długo przed zniknięciem Homo neanderthalensis w południowo-zachodniej Europie.

Pradziejowa guma do żucia zdradza, że trzymający ją w ustach niemal 10 tys. lat temu mieszkańcy Skandynawii cierpieli na choroby zębów i dziąseł.

Za czasów wczesnośredniowiecznej dynastii Tang można było zrobić zaskakującą karierę dzięki wykształceniu.

Badanie ciosa samicy imieniem Elma pozwoliło odtworzyć kondycję i liczącą ponad tysiąc kilometrów wędrówkę zwierzęcia.

Przedhiszpańscy mieszkańcy Ameryki Południowej byli niezwykłymi budowniczymi i urbanistami. Puszcza była silnie przez nich przekształcana.

Geny zwiększające ryzyko zachorowania na stwardnienie rozsiane „zawdzięczamy” pasterzom, którzy przybyli do Europy 5 tys. lat temu.

Czy umiejętność pisania i czytania była w starożytności wyłączną domeną mężczyzn? Niekoniecznie. Tyle że do niedawna poważnym naukowcom jakoś nie mieściło się to w głowie.

Analizy potwierdzają doniesienia historyczne i pozwalają na uszczegółowienie informacji dotyczącej zmagań wojsk niemieckich z aliantami.

Liczy 405 km, ciągnie się od prowincji Dornod do prowincji Sukhbaatar. Przypuszczano, że miał chronić przed agresorami. Wygląda na to, że niekoniecznie.

Scytowie wykorzystywali powłokę ciał wrogów do ozdabiania kołczanów. I nie byli jedynym ludem, który uprawiał taki proceder.

Dlaczego powinno się powtarzać badania stanowisk już kiedyś przebadanych? Najlepszą odpowiedzią jest 13 lat prac badawczych w mieście Interamna Lirenas w środkowych Włoszech.

Wiadomo już, skąd wzięła się wyjątkowa sierść czworonogów, z której Indianie tkali koce i gobeliny. Odpowiedź na pytanie, dlaczego zwierzęta wymarły, pozostaje bez odpowiedzi.

Odkrycie w Amnya, na cyplu wchodzącym w rzekę Ob na Syberii, dowodzi, że już łowcy-zbieracze musieli bronić swoich zasobów przed innymi społecznościami.

Rosjanie kradną ukraińskie zabytki, bo uważają się za ich właścicieli. Niszczą muzea i palą książki, bo nie mogą znieść, że w niepodległym kraju ludziom żyło się lepiej. W odpowiedzi Ukraińcy tym bardziej dbają o swoje dziedzictwo.

Można się było spodziewać, że rozległe wpływy militarno-polityczne Cesarstwa Rzymskiego znacząco wpłynęły na geny mieszkańców Półwyspu Bałkańskiego. Opublikowane w „Cell” wyniki dowodzą jednak, że są widoczne bardzo słabo.

Pisząc, wahałem się na poziomie etyczno-profesjonalnym, czy mam prawo w ten sposób wykorzystywać przeszłość – mówi dr hab. Marek Węcowski, badacz dziejów antycznych, autor książki „Tu jest Grecja! Antyk na nasze czasy”.

Kiedy współcześni ludzie wyemigrowali z Afryki do Azji, zaczęli się krzyżować się z tubylcami. Stąd ślady DNA tych dawnych krewnych w naszym genomie. I to prawdopodobnie znaczące dla zdrowia.

Daty radiowęglowe weryfikują wydarzenia sprzed wieków. Nie wszystkie przekazy tekstowe i stare interpretacje badaczy się potwierdzają.

Ludzkie oko rozróżnia ok. miliona kolorów, ale w językach istnieje znacznie mniej słów je opisujących. Większość społeczności posługuje się kilkunastoma podstawowymi określeniami barw. A jak to wygląda w przypadku populacji żyjących w izolacji?

Z doświadczenia matematyków z Nowego Jorku wynika, że starożytnym Egipcjanom w budowie sfinksa w Gizie pomogła natura.

Skąd się wzięliśmy? Część badaczy szuka odpowiedzi w genach, ale wygląda na to, że istotny jest tu raczej niewyszukany styl życia. Na tyle atrakcyjny, że rozprzestrzenił się po Europie niczym wirus.

Niezwykłe figury powstały z przetopionych mosiężnych sztab, używanych przed wiekami jako waluta. Ustalenie, gdzie je wyprodukowano, okazało się kluczem do rozwiązania nurtującej badaczy zagadki.

Sto lat temu odkryto ich sto i uznano za graniczne obiekty wojskowe. Rzeczywiście przebywali w nich żołnierze, ale nie po to, by strzec rubieży cesarstwa.

Brytyjska badaczka stworzyła model, dzięki któremu zidentyfikowała 10 gatunków gadów, które zagrażały mieszkańcom państwa faraonów kilka tysięcy lat temu.

Polichromia nie jest trwała, jeśli jest wystawiona na działanie czynników atmosferycznych przez wieki i jeśli nadgorliwcy chcą się jej za wszelką cenę pozbyć. Na szczęście nawet w takiej sytuacji zostają ślady.

Bliski Wschód to doskonałe laboratorium do badania ludzkiej agresji. Naukowcy przyjrzeli się 3,5 tys. czaszek ludzi żyjących tam między 14 a 2,4 tys. lat temu.

Współczesne społeczeństwa stały się niezdolne do wymyślania siebie na nowo – mówi prof. David Wengrow, współautor książki „Narodziny wszystkiego. Nowa historia ludzkości”.

Kolejne dowody na taką tezę naukowcy z University of California i wielu innych amerykańskich instytucji naukowo-badawczych przedstawiają w czterech artykułach w „Science Open: Airbursts and Cratering Impacts”.

Brytyjscy badacze potwierdzili takie praktyki u populacji z Europy północnej. Hiszpańscy – u mieszkańców południa kontynentu. I to znacznie późniejszych.

Dotychczas badacze sądzili, że cała półkula północna – również Europa i Ameryka Północna – nie była dla ludzi między 21 a 15 tys. lat temu miejscem atrakcyjnym. Mylili się.

Grupa polskich bronioznawców formułuje swoje zarzuty co do rzetelności ekspertyzy miecza podarowanego o. Tadeuszowi Rydzykowi. Wylicza wątpliwości i apeluje, by poddać go kolejnym badaniom.

Kiedy i dlaczego w tym szacownym mieście można było najszybciej stracić życie? Sprawdzili badacze z University of Cambridge.

Kanty w największych instytucjach świata podkopują przekonanie o ich uczciwości oraz bezpieczeństwie. I podsycają debatę o dekolonizacji dóbr kultury.

Pięciu wybitnych badaczy ze „stajni” prof. Kazimierza Michałowskiego snuje niezwykłe opowieści o badaniach najwspanialszych zabytków starożytności.

W dolinie rzeki Kalambo w Zambii znaleziono obiekty z dolnego paleolitu. Dzięki nim wiadomo, jak zaawansowani technicznie byli nasi przodkowie.